Үндэсний хөгжлийн газар

Ерөнхий мэдээлэл

Далайн түвшнээс дээш 1200 м өргөгдсөн. Физик газарзүйн шинжээрээ говийн их мужид багтдаг. Байгалийн эрс тэс уур амьсгалтай. Бэлчээрийн ихэнх нутагт Хялгана, Таана, Хүмүүл, Агь, Гашуун божмог, Үхэр шүлхий, Хазаар, Ямаан шарилж, Баглуур хиаг, Бүпнүүр, Бударгана, Хөх тэсэг зэрэг шүүслэг шим тэжээлтэй ургамал зонхилдог. Ан амьтдаас Үнэг, Чоно, Хярс, Туулай, Дорго, Мануул Өмхий хүрэн, Тарвага, Хар сүүлт, Цагаан зээр зэрэг элбэг байдаг.

Мал аж ахуй

241 малчин өрх, 56 мал бүхий өрх байгаа нь сумын нийт өрхийн 74,6 хувийг эзэлж байна. 

Сумын эдийн засгийн гол үндэс нь мал аж ахуйн салбар юм. Сумын хэмжээгээр нийт 90317 мал тоологдсоноос Тэмээ 773, Ямаа 32322, Үхэр 3609, Адуу 6007, Хонь 42606 байгаа бөгөөд цэвэр үүлдэр, эрлийз, нутгийн шилмэл омгийн 7400 толгой мал тоологдсон нь нийт малын 8,2 хувь байна.

Зам тээвэр

Тус сум нь 722500 га газар нутагтай. Хэнтий аймгийн Галшар, өөрийн аймгийн Дэлгэрэх, Өргөн, Сайншанд, Сайхандулаан, Айраг, Иххэт сумдуудтай хил залган оршдог. Аймгийнхаа төвөөс хойш 90 км Улаанбаатар хотын төвөөс 430 км зайд оршдог.

Ус хангамж

Сумын төвд ахуйн болон ундны хэрэглээний усыг гүний 2 худгаас шууд насосоор түгээж байна. Энэхүү худгаас сумын төвийн 130 өрх, 10 гаруй аж ахуй нэгж байгууллага усаа авч байна. Тус худгийн эрүүл ахуйн байдлыг хянах үүднээс жилд 2 удаа стандартчилал хэмжилзүйн төвөөс усны дээж шалган эрүүл ахуйг тогтоодог. 

Хүн ам өрхийн тоо

Сумын төвийн нийт хүн амын 40 гаруй хувь нь сумын төвд байрладаг. Сумын нийт хүн амын 58 орчим хувь нь залуу болон дунд насныхан, 30,5 хувь нь хүүхэд, 10 орчим хувь ахмадууд байна.

Орон сууц хангамж

Сумын хэмжээнд 4 болон 8 айлын орон сууц байгаа бөгөөд бусад нь амины орон сууц, гэр сууц болно.

Боловсрол

Ерөнхий боловсролын 9 жилийн дунд сургууль нь 10 бүлэгт 154 хүүхэд өглөө, өдрөөр суралцаж, албан бус боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол нөхөн олгох сургалтанд 4 иргэн суралцаж байна. Бага ангийн хамран сургалт 100 хувь, суурь боловсролын хамран сургалт 80 хувьд хүрсэн. Ерөнхий боловсролын сургуульд мэргэжилтэй багшийн хангалт 100 хувьтай байна. Мэргэжил дээшлүүлэх бүсчилсэн сургалтанд 9, төвлөрсөн сургалтанд 7 багш, хөрвөх сургалтанд 1 багш тус тус хамрагдсан байна.

Дотуур байр

ЕБСургуулийн дотуур байрЧулуун гишгэр багийн төвд байршилтай.60 хүүхдийн хүчин чадалтай..Одоогоор 30 хүүхэд хамрагдаад байна.2012 онд ашиглалтанд орсон, тоосгон хийцтэй, 2012 онд тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийгдсэн, их засвар хийх шаардлагагүй.

Эрүүл мэнд

2012 онд нийт 34 хүүхэд мэндэлж, 0-1 насны хүүхдийн эндэгдэл, эхийн эндэгдэл гараагүй байна. Нийт өвчлөлийг авч үзвэл халдварт бус өвчлөл 223, осол гэмтэл 10, халдварт өвчлөлийн 4 тохиолдол гарсан байна.

Мооргийн барилга

1969 онд баригдсан, модон хийцтэй30 м2 талбайтай их засвар хийгдэж байгаагүй, шинээр өргөтгөх шаардлагатай, багтаамж бага, дээвэр, хаалга, шал муу

Соёлын төв

Чулуун гишгэр багийн төвд байршилтай250 хүний суудалтай6 ажиллагчидтай1979 онд ашиглалтанд орсон, тоосгон хийцтэй2012 онд тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийгдсэнӨвөлдөө хүйтэн, халаалтын систем тавих шаардлагатай, дээвэр муу, өргөтгөлийн шал муудсан, цаашид их засвар хийж, орчин үеийн шинэлэг болгох шаардлагатай.

Ахуй үйлчилгээний төв

Тус суманд Ахуйн үйлчилгээний нэгдсэн төв 1962 онд баригдсан бөгөөд 2009 онд их засвар хийж нийтийн ахуйн үйлчилгээний төв болгосон. Тухайн үед монгол хувцас урлах, үсчин, цахилгаан хэрэгсэл засвар, оёдол зэрэг олон төрлийн үйл ажиллагаа явуулж байсан бөгөөд өнөөгийн байдлаар үсчин л үйл ажиллагаа явуулж байна. Сумын төвд байршилтай.1962 онд баригдсан, чулуун хийцтэй2009 онд их засвар хийгдсэнШинээр барих шаардлагатай.2012 онд жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих зээлийг 31 иргэнд олгосоны дагуу фермерийн чиглэлээр 4 иргэн, ахуй үйлчилгээний чиглэлээр 6 иргэн, авто засварын чиглэлээр 3 иргэн, хөнгөн үйлдвэрийн чиглэлээр 7 иргэн, худалдааны чиглэлээр 2, гар урлалын чиглэлээр 2 иргэн, хөдөө аж ахуйн чиглэлээр 2 иргэн, бусад чиглэлээр 5 иргэн үйл ажиллагаа явуулж байна. Уг зээл нь өрхийн амьжиргааг дээшлүүлж, ажилгүй иргэдийг ажлын байраар хангаж, нутгийн брэнд бүтээгдэхүүнийг гаргахад гол үүрэг гүйцэтгэсэн. Тус сумын Гэрийн бүрээс, Сүлжмэл, Монгол гутал, Цагаан идээ нь гол онцлох бүтээгдэхүүн юм.

Ажилгүйдэл ядуурал

Суманд хөдөлмөрийн насны 816 хүн байгаа бөгөөд үүнээс ажилгүй иргэн 83, бүртгэлтэй ажилгүй иргэн 7 байна. Нийт ажилгүй иргэдийн 40 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. 

Засаг даргын тамгын газар

Чулуун гишгэр багийн төвд байршилтай32 ажилчидтай1973 онд ашиглалтанд орсон, чулуун хийцтэй2007 онд их засвар хийгдсэн, 2012 онд компьютер, техник хэрэгсэл болон тавилгын шинэчлэл хийгдсэн.Дээврээс дусаал гоождог, нэг хүнд ногдох ажлын байрны стандарт хэмжээ алдагдсан, хаалга, хана муудсан, өвөлдөө хүйтэн, цаашид шинээр барих шаардлагатай.

Хаяа багийн төв

Хаяа багийн төвд байршилтай1994 онд баригдсан, модон хийцтэй,2008 онд их засвар хийгдсэн

Говийн хонины мах

Сумын хөгжлийн зорилт

Тус сум нь “Говь нутгийн хөдөлмөрч түмний уламжлалт зан чанарыг хадгалсан, эрин зууны хөгжилд нийцсэн хөдөө аж ахуй, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж, байгалийн үзэсгэлэнт газарт түшиглэсэн аялал жуулчлалыг бий болгон хүний хөгжлийг дээдэлсэн амьдрал цогцолсон сум” болох зорилго тавьж дараах гол зорилтуудыг дэвшүүлэн ажиллаж байна. Үүнд:Мал аж ахуйн хөгжлийг эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэл болгон эрчимжүүлэн хөгжүүлэх. Уламжлалт мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхийн зэрэгцээ малын үүлдэр угсааг сайжруулах, өндөр ашиг шим бүхий үржлийн малтай болох. Эдийн засгийн бүтцийг боловсронгуй болгож, хэрэглэгч сумаас үйлдвэрлэгч сум болох суурь нөхцөлийг бүрдүүлэх  Ажлын байрыг нэмэгдүүлж, ажиллах хүчний байршлыг хүн амын суурьшил, газар нутгийн зохион байгуулалт, эдийн засгийн бүтэцтэй уялдуулан зөв байршуулах  Нийгмийн дэд бүтэц, орон сууцны хангамжийн хувийг дээшлүүлэх

Сумын индекс

1 дүгээр сарын дундаж температур -24-/-29/ 0С7 дугаар сарын дундаж температур +25-/+36/ 0СЖилийн дундаж салхины хурд 4,2-4,9 м/сЖилийн хур тунадасны нийлбэр 100-120 ммВ. 

Сумын хэмжээнд нийт 14 аж ахуйн нэгж байгууллага үйл ажиллагаа явуулж, 9,6 сая төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж орон нутгийн хэрэгцээнд нийлүүлж байгаа ба цаашид ойрын сумд болон аймгийн төвд нийлүүлэх зорилготой ажиллаж байна. Сумын нийт аж ахуйн нэгж байгууллага, хувиараа бизнес эрхлэгчид, малчид, иргэд орон нутагт 56.6 сая төгрөгийн татвар төвлөрүүлж байна.Тус суманд “Ширүүн хайрхан” ХХК, “Хайрхан цогтуул” ХХК, “Хоёр овоот”, “Толбот овоо” ХХК зэрэг аж ахуй нэгж, байгууллагууд худалдааны чиглэлээр ажиллаж, жижиг дунд үйлдвэрлэл бий болгох, шинээр ажлын байр нэмэгдүүлэх зорилгоор сум хөгжүүлэх сангаас зоогийн газрын үйл ажиллагаа явуулах, модон эдлэлийн үйлдвэрлэл, оёдол эсгүүр, үсчин гоо сайхан, тахианы аж ахуй, блокны үйлдвэрлэл, фото зураг, дугуй засвар, гагнуур, ногоо тарих, шүрэн урлал, хэрчсэн гурилын үйлдвэр зэрэг үйл ажиллагаа явуулж байна. 

Алтанширээ сум нь 2012 онд 13 нэр төрлийн татварын орлогоос нийт 56.6 сая төгрөг төсөвт төвлөрүүлж, аймгаас 194.6 сая төгрөгийн санхүүгийн дэмжлэг авч, нийт 246.3 сая төгрөгийн зарлагыг санхүүжүүлсэн. Нийт зарлага санхүүжилтийн 82.3 хувь нь цалин, 9 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл, 8.7 хувь нь урсгал зардал болно. 

Газар тариалан

1980-аад оны сүүлчээс “Сайн ус”-ны талбайд 5 га газарт төмс, хүнсний ногоо болон тарвас, өргөст хэмх тариалж ирсэн уламжлал байсан бөгөөд ойрын жилүүдэд 1,7-2,0 га-д хүнсний ногоо тариалж байгаа хэдий ч цаг уурын эрс тэс уур амьсгал, тариаланчдын туршлага зэргээс хамааран ургац хураалт муу байна.

Цахилгаан хангамж

Анх 1957 онд ДС-60 станц тавьснаар эх үүсвэр нь тавигдсан. 1999 онд 110/35 кв-ын өндөр хүчдэлийн шугамын нэгдсэн сүлжээнд холбогдсон.  

Дулаан хангамж

Сумын төвд төвлөрсөн халаалт байхгүй. 5 аж ахуй нэгж, байгууллага нам даралтын зуух ашиглаж байна. Айл өрхүүд ердийн галлагаатай. Сумын төсөвт байгууллагууд инженерийн төвлөрсөн шугам сүлжээнд холбогдоогүй.

Шилжилт хөдөлгөөн

Нийгэм үйлчилгээний барилга байгууламж

Сургууль

Ерөнхий боловсролын 9 жилийн дунд сургуульЧулуун гишгэр багийн төвд байршилтай.320 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 154 хүүхэд суралцаж байна.13 багштай, 12 ажилчидтай.1974 онд ашиглалтанд орсон, тоосгон хийцтэй, 2007 онд их засвар хийгдсэн, цаашид их засвар хийх шаардлагатай, хаалга, халаалтын систем солих шаардлагатай, дээврээс ус гоождог.

Цэцэрлэг

Чулуун гишгэр багийн төвд байршилтай.50 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 55 хүүхэд хүмүүжиж байна.10 багш, ажилчидтай.1988 онд ашиглалтанд орсон тоосгон хийцтэй, 2008 онд их засвар хийгдсэн.2012 онд тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийгдсэн, хаалга цонх муу, шал нь хөдөлдөг, тасалгаа хүрэлцэхгүй, цаашид шинээр барих шаардлагатай.Хүүхдийн цэцэрлэгт 55, гэр цэцэрлэгт 30 хүүхэд тус тус хамрагдаж, сургуулийн өмнөх боловсролын хамралт 73,5 хувьд хүрсэн.

Эмнэлэг

Эрүүл мэндийн төвЧулуун гишгэр багийн төвд байршилтай.6 ортой7 эмч, 3 сувилагч нийт 18 ажилчидтай.1973 онд ашиглалтанд орсон тоосгон хийцтэй, 2008 онд их засвар хийгдсэн, барилгын дээвэр муудсан, шал, хаалга солих шаардлагатай, цаашид их засвар хийх шаардлагатай.

Соёл, спорт

1932 онд улаан гэрийн эхлэлээр тавигдсан ба нэгдлийн барилгын бригадын хүчээр 1979 онд клубын барилга ашиглалтанд орсон. 1988 оны 07 сард Дорноговь аймгийн сумдын хэмжээнд анхны соёлын төв нь болж байсан ба 8 орон тоотой ажиллаж байсан. 

Спорт заал

Чулуун гишгэр багийн төвд байрлалтай2008 онд ашиглалтанд орсон393,5 м2 талбайтай 2012 онд шинэ тоног төхөөрөмжөөр тоноглосон.

Ажиллах хүч салбараар

Хот байгуулалт, газрын харилцаа

Алтанширээ сумын төв нь Засаг захиргаа-хөдөө аж ахуй-үйлчилгээний үүрэг давамгайлсан суурин юм.Сумын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг 2012 онд орон нутгийн төсвийн хөрөнгөөр боловсруулсан. Сумын төвийн нутаг дэвсгэрийн бүсчлэлийн өнөөгийн байдал:орон сууц, олон нийтийн бүс 9,6 гаүйлдвэрлэлийн бүс, 1.5 ганогоон байгууламж, амралт, аялал жуулчлалын бүс, 2,0 гахөдөө аж ахуйн бүс, 124,8 газуслангийн бүс, 2.7 га2012 оны байдлаар 12 иргэн гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 0,7 га газар өмчилж, 113 иргэн гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 15,3 га газар, 156 иргэн өвөлжөө, хаваржааны зориулалтаар 124,8 га газар, 2 аж ахуйн нэгж амралт, аялал жуулчлалын зориулалтаар 4,4 га газар тус тус эзэмшиж байна.

Зараа багийн төв

Зараа багийн төвд байршилтай.50,0 м2 талбайтай.1976 онд ашиглалтанд орсон, чулуун хийцтэй. 2011 онд их засвар хийгдсэн.

Суманд хэрэгжиж буй төслүүд

Жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих төсөлТогтвортой амьжиргаа/хугацаа нь дууссан/ төсөл 

Сумын дурсгал

“Хайлсан шанд”, “Холбоогийн уулын хайлсан төгөл”, “Ширийн чулууны цогцолбор”, “Сэнжит хад”, “Үзүүрийн арын загийн төгөл”, Чингис хааны 13-р хатны дурсгалд зориулан босгосон хөшөө гэж яригддаг ‘Бичигт цагаан чулуу” Хүрээ Бээжинг холбосон “Гүнж их зам”, “Холбоо”-гийн уулнаас олдсон МЭӨ 40-60 сая жилийн тэртээх үлэг гүрвэлийн чулуужсан яс, “Дөрвөлж”, “Бага булаг”-ийн чулуужсан мод зэрэг палентологийн чухал олдворуудтай. “Адуунчулуу”, “Холбоо”-гийн ам зэрэг газарт хүн төрөлхтөний эртний өлгий нутаг болохыг илэрхийлэх эртний хүмүүсийн үлдээсэн чулуун зэвсгийн дурсгалууд, хадны сүг зураг, бичээс, хүрлийн болон төмрийн үеийн зэвсэг хэрэглэлүүд, булш, бунхан, гэрэлт хөшөө зэрэг түүх соёлын үл хөдлөх дурсгалуудаар нэн баялаг юм.

Сумын онцлог

Алтанширээ сум нь Их номч анги Шагдар , Хун дуут Чогдон, Хондого нутгийн хорин босоо бөх ,Жалгын голын хурд хүлэг морьдоороо алдаршсан олон олоналдар цуутнуудыг төрүүлсэн хөдөлмөрч түмний өлгий нутаг юм. Мөн аймаг орны хөгжилд чухал хувь нэмэр үзүүлэх Тариачийн нефьтийн 15-р талбай, Бор хөөврийн говь, Сайн ус зэрэг газрын усны их нөөц ,болон мөн аялал жуулчлал хөгжих боломжтой газар юм. Дорноговь аймаг үйлдвэржсэн хот болох Засгийн газрын хөтөлбөр амжилттай хэрэгжиж ирээдүйн сайхан боломж бүрдэхтэй зэрэгцээд тус сумын нутаг Хар тойромын онгоцны буудал, олон улсын нисэх буудал болон хөгжих боломж байна.