Үндэсний хөгжлийн газар

Ерөнхий мэдээлэл

Тус сум нь эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай.Агаарын үнэмлэхүй бага температур-36 хэм, агаарын үнэмлэхүй их+36 хэм халдаг цаг уурын эрс тэс уур амьсгалтай ихэвчлэн баруун хойноосоо салхилдаг. Жилд дундждаар 260-300 мм тунадас унадаг.1 дүгээр сарын дундаж температур -24 С7 дугаар сарын дундаж температур +26 СЖилийн дундаж салхины хурд 4-9 м/сЖилийн хур тунадасны нийлбэр 260 ммХамгийн их тунадас орсон нь үүлэнд нөлөөлснөөр 140 мм

Орон нутгийн төсөв.Сумын төсвийн орлого нь 74.5 сая төгрөг оруулахаас 77.9 сая төгрөг , төсөвт байгууллагын өөрийн орлогоор 100.0 сая төгрөг оруулахаас 99.6 сая төгрөг оруулж, бүгд 75.5 сая төгрөгөөс 79.9 сая төгрөг оруулжээ. Санхүүгийн дэмжлэгээр 246.2 сая төгрөг авч, 323.2 сая төгрөгийн зарлага санхүүжилт хийхээс, 314.7 сая төгрөгийн зарлага санхүүжилттэй гарч төсвийн хөрөнгийг 90.5 сая төгрөгөөр хэмнэлээ.  Орон нутгийн нийт зарлага 314.7 сая төгрөг байна. Нийт зардлын 58.2 хувь нь цалин, 6.1 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл 35.7 хувийг нь бусад зардал эзэлж байна.Эдийн засгийн бүтэцСумын хэмжээнд нийт 24 аж ахуйн нэгж байгууллага үйл ажиллагаа явуулж улсад 16.3 сая төгрөг, аймагт 62.5 сая төгрөг, орон нутагт 79.9 сая төгрөг, нийт 144.0 сая төгрөгийн татвар төвлөрүүлжээ.

Газар тариалан

Сумын хэмжээнд нийт 11 га-д төмс хүнсний ногоо тариалдаг. Үүнээс 7 га-д нь төмс ,4 га-д хүнсний ногоо тариалж байна.Сумын хэмжээгээр жилд 11 га-д төмс, хүнсний тогоо тариалж, 125 тн төмс хүнсний ногоо хураан авчээ.  

Цахилгаан хангамж

Сум нь Төвийн эрчим хүчний системд холбогдсон. Сумын төвд 1986 онд баригдсан 110/35/10 квт-ын дэд станцтай. 

Ариутгах татуурга

Сумын төвд ашиглалтаас гарсан 1 цэвэрлэх байгууламж, ашиглагдаж байгаа бохир усны 3 худаг, 737 м урт шугам хоолой байна. 

Хүн ам, өрхийн тоо

Сумын хүн амын 60 хувь нь залуу болон дунд насных, 20 хувь нь хүүхэд, 6 хувь нь ахмадууд байна.

Нийгмийн үйлчилгээний барилга, байгууламж

Сургууль

Суурь боловсролын 9 жилийн сургуульЭрхт багийн 1-р хороонд байршилтай450 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 302 хүүхэд суралцаж байна49 багш, ажиллагсадтай1970 онд ашиглалтанд орсон, тоосгон хийцтэй барилгатай. 

Эрүүл мэнд

Суманд 10 ортой , эмнэлэг 1 ажилладаг. Бамако төслийн эх үүсвэртэй эргэлтийн эмийн сан 1 үйл ажиллагаа явуулж байна, ЭМТ-д эмнэлэгийн 16 тусгай мэргэжилтэн ажиллаж байна.2012 онд нийт 51 хүүхэд мэндэлж, 0-1 насны хүүхдийн эндэгдэл, эхийн эндэгдэл гараагүй. Нийт өвчлөлийг авч үзвэл халдварт бус өвчлөл 443, осол гэмтэл 23, халдварт өвчлөлийн 54 тохиолдол гарсан байна.

Соёл спорт

1970 онд ашиглалтанд орсон 180 хүний суудалтай. тоосгон барилгатай. Тус Соёлын төвд урлагийн тоглолт, дугуйлан номын сангийн үйлчилгээ зэрэг соёл урлагийн бүх үйл ажиллагаа явагддаг.Суурь боловсролын 9 жилийн сургуулийн спорт зааланд спортын арга хэмжээ, секц дугуйлан зохион байгуулж байна.

Шашин сүм хийд

Сумын хэмжээнд 1 сүм хийд байдгаас Будда шашинтай “Дарь-Эх”-ийн хийд ажиллаж байна..Тухайн хийдэд нийт 3 лам, хуврага ажиллаж байна.

Ажиллах хүч салбараар

Төсвийн байгууллагад 126 хүн ажиллаж байна.

Хот байгуулалт, газрын харилцаа

Могод сум нь Засаг захиргааны 5 нэгжтэй, мал аж ахуйн үйлдвэрлэл зонхилон эрхэлдэг. Сумын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг 1988 онд орон нутгийн төсвийн санхүүжилтээр боловсруулсан. Сумын төвийн нутаг дэвсгэрийн бүсчлэлийн өнөөгийн байдал: Барилга байгууламжийн дэвсгэр 23.75 га Гэр хорооллын газар 59.6 га Нийтийн эдэлбэрийн газар 321.7 га2012 оны байдлаар 401 иргэн гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 50.49 га газар өмчилж, 711 иргэнд өвөлжөө, хаваржааны зориулалтаар 127.2 га газар, худалдаа үйлчилгээний зориулалтаар 11 иргэнд 0.53 га газар, хадлангийн зориулалтаар 8 иргэн урт хугацааны гэрээ хийн 139 га газар ашиглаж байна. Мөн амралт сувиллын зориулалтаар 3 иргэн, 2 аж ахуй нэгж 4.5 га газар эзэмшин үйл ажиллагаа явуулж байна. 

Засаг даргын тамгын газар

 ЗДТГ-ын барилга нь Эрхт багийн төвд байршилтай 1979 онд “Оч” нэгдлийн конторын зориулалтаар баригдсан палкан барилга. Инженерийн төвлөрсөн халаалтгүй. Нам даралтын зуухаар халаадаг.  ЗДТГ-ын барилга нь 2006 онд 15 урсгал засвар хийгдсэн. 544.5 м2 ашиглалтын талбайтай, 11 өрөө тасалгаатай, баригдсанаас хойш 34 жил ашиглагдаж байна.Нийт 32 хүний бүрэлдэхүүнтэй төрийн үйлчилгээг явуулж байна.

Сумын сор бүтээгдэхүүн

2008 онд Айргаараа Брэнд болж “ Үнэмлэхүй шилдэг бүтээгдэхүүн”  номинацид шалгарсан.

Сумын хөгжлийн зорилт

Могод сум нь 2012-2020 он хүртэлх хөгжлийн хэтийн төлөвлөгөөг батлан гаргаж, аймгийн жишиг сум болохоор зорилт тавин ажиллаж байна. Тус сум нь 232 000 толгой малтай. Цаашид газар тариалан \төмс хүнсний ногоо\, мөн Сум хөгжүүлэх сангийн хөрөнгөөр жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, орон нутгийн брэнд бүтээгдэхүүн бий болгох ажлын байрыг нэмэгдүүлэхээр төлөвлөн ажиллаж байна.

Сумын индекс

Могод сум нь аймгийнхаа нутгийн баруун урд хэсэг, ойт хээрийн бүсэд далайн түвшнээс дунджаар 1450 м өндөрт, Орхон голын сав газарт оршдог.Газар хөдлөлийн эрчимтэй бүсэд оршдог. Газар хөдлөлийн идэвхижил нь 8-10 балл орчим.Сумын нутаг дэвсгэр нь уул, гүвээ толгод бүхий тал хээр буюу мал аж ахуй зонхилон эрхлэхэд тохиромжтой газар нутаг юм.

Нийт газар нутгийн хэмжээ 282047 га.

Мал сүрэг

Сумын хэмжээгээр нийт цэвэр үүлдэр, эрлийз, нутгийн шилмэл омгийн 12.3 мянган толгой мал тоологдсон нь нийт малын 5.3 хувь байна. 522 малчин өрх, 172 мал бүхий өрх байгаа нь сумын нийт өрхийн 86.7 хувийг эзэлж байна. 

Сумын хэмжээнд 232116 толгой малтайгаас 5 тэмээ, 21875 адуу, 13459 үхэр, 138063 хонь, 58714 ямаа байна.

Зам тээвэр

Сумын төвөөс баруун урагш 63 км-т мянганы замын хэвтээ тэнхлэгийн хатуу хучилттай зам 11 км урттайгаар сумын нутгаар дайран өнгөрдөг. Аймгийн төв рүү сайжруулсан шороон замаар холбогддог ба багууд хоорондоо шороон замаар холбогдсон.

Ус хангамж

Сумын төвд цэвэр усны эх үүсвэрийн гүний 2 худаг, 2 м3 багтаамжтай 2 усан сан, 45 м3/хоног хүчин чадалтай 1 насос станц, 50 м3/хоног хүчин чадалтай 2 ус зөөлрүүлэх, цэнгэгжүүлэх төхөөрөмжтэйгээр сумын ард иргэдийн унд ахуйн хэрэгцээг хангаж байна.

Дулаан хангамж

Сумын төвд төвлөрсөн уурын зуух 1 ажиллаж байна. Эрүүл мэндийн төв, Цэцэрлэг ЗДТГ зэрэг 3 байгууллагад бага оврын зуух ажиллаж байна.

Шилжилт хөдөлгөөн

Боловсрол

Ерөнхий боловсролын 9 жилийн сургуулийн 13 бүлэгт 302 хүүхэд өдрөөр суралцаж, бага ангийн болон суурь боловсролын хамран сургалт 100 хувьд хүрсэн. Ерөнхий боловсролын сургуульд мэргэжилтэй багшийн хангалт 100 хувьтай байна.Сургуулийн дотуур байрны барилга нь 1970 онд ашиглалтанд орсон. Одоо 60 хүүхэд сууж байна.Төрийн өмчийн “Оч” цэцэрлэгийн үндсэн сургалтанд 75, гэр цэцэрлэгт 80 хүүхэд хамрагдаж, сургуулийн өмнөх боловсролын хамралт 94.0 хувьд хүрсэн.

Цэцэрлэг

Төр нийгмийн зүтгэлтэн Л.Энэбишийн нэрэмжит “Оч” цэцэрлэг Сумын төв хэсэгт байршилтай100 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 75 хүүхэд хүмүүжиж байна13 багш, ажилчидтай2010 онд ашиглалтанд орсон Дэлхийн банкны санхүүжилтээр 2 давхар Канад загварын модон барилга цэцэрлэгийн зориулалтаар баригдсан.

Эмнэлэг

Эрүүл мэндийн төвСумын 5-р багт байршилтай10 ортой26 ажилчидтай1973 онд ЗХУ-ын тусламжаар баригдаж ашиглалтанд орсон тоосгон хийцтэй эмнэлэгийн зориулалтын барилга. 

Соёлын төв

 Соёлын төв Эрхт багийн нутагт байршилтай 180 хүний суудалтай 5 ажилчидтай 1970 онд ашиглалтанд орсон тоосгон хийцтэй зориулалтын барилга. Инженерийн төвлөрсөн дулаан, цахилгааны хангамжтай. Үйл ажиллагаа хэвийн явагдаж байна. 

Ахуй үйлчилгээ

Тус суманд хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч иргэд гутал, дээл, мужаан, гар урлалын үйлчилгээ эрхэлж байна. 2013 онд ахуй үйлчилгээний төв барьж ашиглалтанд оруулахаар төлөвлөж байна.

Ажилгүйдэл ядуурал

Суманд бүртгэлтэй ажилгүй 56 иргэн байна. Нийт ажилгүй иргэдийн 31 буюу 55.4 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийг боловсролын түвшингээр нь авч үзвэл 17.9 хувийг дээд, 10.7 хувийг дунд боловсролтой буюу мэргэжилтэй ажилчид, 71.4 хувийг бүрэн болон бүрэн бус дунд боловсролтой хүмүүс тус тус эзэлж байна.

Барилга

Тус суманд 1970 оноос эхлэн сургууль, эмнэлэг, дотуур байр, сургуулийн гал тогоо, холбооны салбар, цэвэрлэх байгууламж, төвлөрсөн халаалтын зуух зэргийг хуучнаар ЗХУ-ын тусламжаар баригдсан. Түүнээс хойш Соёлын төв, цэцэрлэг, ЗДТГ, Дарь-Эхийн хийд болон худалдаа үйлчилгээний газрууд ашиглалтанд ороод байна.

Суманд хэрэгжиж буй төсөл

Малын индексжүүлсэн даатгал төсөлЖижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих төсөлТогтвортой амьжиргаа-2 төсөлХөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн төслүүдАзийн хөгжлийн банкны төсөл ДЗОУБ –Булган хангай НХХСум хөгжүүлэх санБагийн бичил бизнес

Сумын хөшөө дурсгал

Тус суманд түүх соёлын дурсгалт эртний хөшөө дурсгал, хиргэсүүр нилээд байдаг. Асгатын голд МЭ-ний 6-8-р зуунд Түрэгийн албан татвар хураагч “Алтан тамгат дархан” гэгч төрийн албаны хүнд түүний дүү Куль Түдүн Техеш гэгч босгожээ. 

Сумын онцлог

Тус сум нь эрс тэс уур амьсгалтай, ой хээрийн бүсэд багтдаг, далайн түвшнээс дунджаар 1450 метр өндөрт өргөгдсөнд Орхон голын сав газарт оршдог. Газар хөдлөлтийн эрчимтэй бүс бөгөөд 8-10 баллын идэвхижилтэй. Уул, гүвээ толгод бүхий тал хээр нутагтай бөгөөд мал аж ахуй зонхилон эрхлэхэд тохиромжтой. Оцон, Сэнжит, Бураат, ээж хад гэх мэт байгалийн үзэсгэлэнт газар нутаг, Түрэгийн алтан тамгат Дархан баатарын хөшөө, Буган чулуун хөшөө гэх мэт түүх дурсгалт газар, эмчилгээний өндөр чанартай Хульжийн халуун рашааныг түшиглэсэн амралт сувиллын газартай.