Төв аймаг
харъяа сумдууд
Төв аймаг
Заамар сум
Ерөнхий мэдээлэл
Ардын хувьсгалын өмнө Заамар сумын нутгийн ихэнх нь Түшээт хан аймгийн “Зүү чой” гүний хошуунд, үлдсэн хэсэг нь богдын шавийн Түнжин, Мангир, Дөрвөд, Хамбын гэсэн дөрвөн омогт харьяалагдаж байсан түүхтэй. Ардын хувьсгалын дараахан 1922 онд Жамьяан гэдэг хүн Ардын засгийн төлөөлөгчөөр ирж 1922-1923 онд “арван” “хорин”байгуулагдаж 1923 оны 10-р сарын 19-ны өдрийн Ардын засгийн газрын гишүүдийн 38 дугаар тогтоолоор Авзага уулын хошуунаас Богдхан уулын аймаг Сазан Бүрэг-уулын хошууны “Заамар” сум гэж байгуулагджээ. Тус суманд 1932 оноос анхны хоршооны салбар, хүн, мал эмнэлэг байгуулагдаж,1939 оны 5 дугаар сард 13 хүүхэдтэй бага сургууль, 7 багтай, 500 өрх, 80 гаруй мянган толгой малтай байв. 1956 онд Угтаалцайдам сумтай нийлж 1959 онд Заамар сум дахин байгуулагдаж, БНМАУ-ын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн 1959 оны 8 дугаар сарын 5-ны өдрийн 120 дүгээр тогтоолоор Төв аймгийн 18 дахь суманд бүртгэгджээ. Хар, хар хүрэн ойн үсэнцэр хөрстэй, газар тариаланг эрчимтэй чиглэлээр хөгжүүлэхэд тохиромжтой бөгөөд бүх нутгийн 60 шахам хувийг малын бэлчээрт ашиглах боломжтой байсан бол одоо 30 орчим хувийг мал аж ахуйн бэлчээрт ашиглаж байна. Нүүрс, төмрийн хүдэр, алт зэс төрөл бүрийн болор гялтагнуур,нуур цөөрөмд хужир шүү элбэгтэй. Цайдам, Баржин, Хайлааст, Баян гол, бүдүүн зэрэг үе мөч, дотрын өвчнийг анагаахуйц рашаан устай эртний Хүннү, Уйгар,Тюрк, Хядан,найман хирид улсуудын амьдарч байсан хот балгасны үлдэц, хөшөө, агуй бичигт хад, Цогт хун тайжийн амьдарч байсан үеийн түүхт дурсгалын зүйлс олон байдаг.Аймаг, сумын брэнд бүтээгдэхүүнүүдээр дурьдахад “Эрээн хүрэм” “3 давхар торт” “даршилсан ногооны салад,” “”кимчи”, “сүүн хурууд” ааруул, “2 давхар модон ор” “алаг хавтан””Төрөл бүрийн хатгамал””Сувсан эдлэл” зэрэг бүтээлүүд шалгарч байсан. Тус сум нь 4 багтай 2012 оны жилийн эцсээр 1563 өрх, 5345 хүн, 193631 толгой мал тоолуулсан Сумын 2009-2010 онуудад 3 шатны төсвийн орлогод 1.4-1.9 тэр бум төгрөг оруулсан бөгөөд эдгээр орлогоос сумын ИТХ, ЗДТГ, Багийн зардалд 178.0-192.1 сая төгрөгийг зарцуулж үлдэх орлогыг аймагт төвлөрүүлдэг ба аймгийн төсвийн орлогын 20 -50 хувийг бүрдүүлдэг.. Сумын 9.12 жилийн дунд сургуульд 1200 гаруй сурагчид бүрэн болон бүрэн бус боловсрол, Инээмсэглэл, Шижир цэцэрлэгүүдэд 370 хүүхэд сургуулийн өмнөх боловсрол МСҮТ-д 12 төрлийн мэргэжлээр 400 гаруй оюутан,суралцдаг бөгөөд боловсролын байгууллагад 160 гаруй багш сурган хүмүүжүүлэгчид ажилладаг: Цаашид Монгол Улсын мянганы хөгжлийн зорилтод сууриласан “Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого”Монгол Улсын бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал” хүн амын нягтрал, суурьшилтай холбогдуулан “Сумын хөгжлийн дунд хугацааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө”, “,Газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө”, “Газар тариаланг эрчимтэй хөгжүүлэх” бодлого “,Боловсролыг хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөө”, “,Нийгмийн эрүүл мэндийн талаар аймгаас баримтлах бодлого” болон зах зээлийн тогтолцоонд шилжиж эхэлсэн үеэс эдүгээ хүртэл хэрэгжүүлж ирсэн хөгжлийн бодлогын бусад баримт бичгүүдийн үзэл санаа, хэрэгжилтийн үр дүнд тулгуурлан уг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилготой ажиллаж байна.
Далайн төвшнээс дээш 1500-1780 м өргөгдсөн. Сумын нутаг дэвсгэр нь уул, гүвээ толгод бүхий тал хээр, мал аж ахуй болон газар тариалан эрхлэхэд тохиромжтой.
Нийт газар нутгийн хэмжээ 281300 га
Мал сүрэг
Малын бүтэцСумын хэмжээнд 193631 толгой малтайгаас 170 тэмээ, 13788 адуу, 10674 үхэр, 94853 хонь, 74146 ямаа Сумын хэмжээгээр нийт 193,8 мянган мал тоологдсоноос цэвэр үүлдэр, эрлийз, нутгийн шилмэл омгийн 0,6 мянган толгой мал тоологдсон нь нийт малын 0,3 хувь байна. 437 малчин өрх, 650 малтай өрх байгаа нь сумын нийт өрхийн 67,2 хувийг эзэлж байна.
Зам тээвэр
Сумын газар нутаг дээгүүр ОХУ-ыг Нийслэлтэй холбосон улсын чанартай 35.6 км авто зам дайран өнгөрдөг. Багууд хоорондоо шороон замаар холбогддог.
Ус хангамж
Сумын төвд цэвэр усны эх үүсвэрийн 1 гүний худаг, 25 м3 багтаамжтай 1 усан сан, Төвлөрсөн ус хангамжийн системд 30 өрх, 4 аж ахуйн нэгж холбогдож бусад айл өрх 14 ус түгээх байрнаас усаа авч байна.
Дулаан хангамж
Сумын төвд төвлөрсөн уурын зуух Чех улсад үйлдвэрлэсэн Эке фект 600 квт-ын хүчин чадалтай 3 зуух, 300 квт-ын хүчин чадалтай 2 зуух 3000 квт-ыг хүчин чадалтай ялтсан бойлууртой жилд 1980 тн нүүрс хэрэглэж 48,3 мянган куб метр талбай халааж 221,2 сая төгрөгийн орлоготой ажиллаж байна. ,
Шилжилт хөдөлгөөн
Нийгмийн үйлчилгээний барилга, байгууламж
Цэцэрлэг
Сумын төвөөс 70 км-ын зайд орших Хайлааст багийн цэцэрлэг 150 хүүхдийн хүчин чадалтай байранд 6 бүлэгт 225 хүүхдийг хамруулж байна. Нийт 26 багш ажилчидтай 1995 онд ашиглалтанд орсон 508 м2 талбайтай байртай бөгөөд ашиглалтын хугацаа дууссан тул цаашид шинэчлэн барих шаардлагатай “Инээмсэглэл” цэцэрлэг Төвийн багийн 1-р хэсэгт байршилтай 75 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 120 хүүхэд хүмүүжиж байна14 багш, ажиллагчидтай1962 онд ашиглалтанд орсон модон хийцтэй, зориулалтын. төвлөрсөн халаалттай. Их засвар хийгдээгүй дотор хана цууралт үүссэн өргөтгөл хийж засварлах, шинээр баригдсан 120 хүүхдийн хүчин чадалтай барилга 2007 онд баригдсан боловч ашиглалтанд ороогүй мэргэжлийн хяналтын дүгнэлт гарсан 50-60,0 сая төгрөгийн засвар хийж ашиглалтанд оруулах шаардлагатай.
Эрүүл мэнд
Одоо эрхлэгч эмч-1,их эмч-4 бага эмч-4,сувилагч -9, лаборант нярав-1, тогооч-1, жолооч-1, эмийн санч-1, нябо-1, дүн бүртгэгч-1 НЭМА-тан -1 үйлчлэгч – 5 бүгд 30 орон тоотой ажиллаж байна. Суманд улсын төсвийн 15 ортой 1 эмнэлэг, 2 эмийн сан үйл ажиллагаа явуулж, 515 хүн хэвтэн эмчлүүлж 3669 ор хоног эзэлсэн. 2012 онд нийт хүүхэд 165 мэндэлж, тус сумын эмнэлэгт 11 хүүхэд мэндэлсэн ба 0-1 насны хүүхдийн эндэгдэл, эхийн эндэгдэл байхгүй байна. Нийт өвчлөлийг авч үзвэл халдварт бус өвчлөл 484, осол гэмтэл 16, халдварт өвчлөлийн 24 тохиолдол гарч амбулаторийн үзлэгт 9584 хүн үүнээс урьдчилан сэргийлэх үзлэгт 3557 хүн хамрагдсан байна.
Соёл спорт
1968 онд ЗХУ-ын тусламжтайгаар 200 хүний суудалтай сумын соёлын төв нэртэй байгуулагдсан, эрхлэгч, хөгжмийн багш, бүжгийн багш, технизкийн ажилтан, номын санч, үйлчлэгч гэсэн 6 орон тоотой ажиллаж хөгжим бүжи, морин хуур, хүүхэлдэй. Номын нөхөд, уртын дуу ерөөл магтаал, сагс гар бөмбөг, цахилгаан хөгжим, бөхийн секц дугуйлан хичээллэж, кино, орон нутгийн цацал студи, хөгжим бүжгийн тайлан тоглолт зэрэг 78 төрлийн үйлчилгээ үзүүлж 7500-8000 хүнд үйлчилж 1900,0 мянган төгрөгийн орлогтой ажилласан.
Шашин сүм хийд
Сумын төвд Доржзодовлон хийд 1994 онд ашиглалтанд орсон нийт 4 хуврага ажиллаж байна. Барилгын хувьд их засварт орох шаардлагатай
Ажилгүйдэл ядуурал
Суманд бүртгэлтэй ажилгүй иргэн 25 байна. Нийт ажилгүй иргэдийн 28 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийг боловсролын түвшингээр нь авч үзвэл 9 хувийг дээд, 35 хувийг тусгай дунд, 40 хувийг бүрэн дунд, 9 хувийг бүрэн бус дунд, 7 хувийг бага буюу боловсролгүй хүмүүс тус тус эзэлж байна.
Барилга
Орон нутгийн барилгын компануудын 2012 оны барилга угсралт, их засварын ажил нь 182,7 сая төгрөгийн гүйцэтгэлтэй байна. Үүнээс улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хийгдэж байгаа ажил 100 хувийн гүйцэтгэлтэй байна.
Суманд хэрэгжиж буй төслүүд
Жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих төсөлСум хөгжүүлэх санХөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн төслүүдШвейцарийн хөгжлийн агентлаг тогтвортой бичил уурхай гэх мэт
Сумын хөшөө дурсгал
Хөшөө дурсгалын нэр: Буддагийн сэрэг дүр
Сумын хөшөө дурсгал
Хөшөө дурсгалын нэр: Батын Содном хөшөө
Сумын онцлог
Ган болдоггүй Бор булан Зуд болдоггүй Тосон Зааамар хэмээн халх даяар алдаршсан уул ус, өвс ургамал, ан амьтан араатан жигүүртэн, гол горхи,булаг шанд, рашаан ус, хужир шүү элбэг хүн малын жаргалын орон болсон сайхан нутаг юм. Бургас, улиас, хус, хайлаас зэрэг ой модтой. Агь, таана, гоньд, гогод, хялгана, хиаг, дэрс, халиар мангир, цагаан төмс, хөвөн оройт зэрэг бэлчээрийн ургамал голлоно. Уур амьсгал нь эрс тэс зундаа дунджаар 22-25 градус дулаан,өвөлдөө 24-26 градус хүйтэн байдаг. Сумын ихэнх хөрс нь үржил шим сайтай, хадлан бэлчээр элбэгтэй учир мал аж ахуй газар тариаланг хөгжүүлэхэд нэн тохиромжтой. Ан амьтад: шилүүс, үнэг, чоно, буга, богоо, бор гөрөөс, хярс мануул, дорго, зэрлэг гахай,солонго,үен, өмхий хүрэн, туулай,тарвага, зурам, сойр, тоодог, тогоруу, галуу, нугас, ангир,элээ, хэрээ, тас, тоншуул зэрэг ан амьтад шувуудаар элбэг. Байгалийн баялгаас нүүрс, төмрийн хүдэр, зэс, вольфрам уран төрөл бүрийн болор, гялтгануур будгууд, алт мөнгө арвин баялаг. Монгол Улсын Засгийн газрын "Алт " хөтөлбөрийн хүрээнд ид оргил үедээ 40 гаруй аж ахуйн нэгж уул уурхайн үйлдвэрлэл эрхэлж байсан бол одоогоор 15 аж ахуйн нэгж алтыг олборлолт явуулж Монгол Улсын эрдэнэсийн санд 70 тн алтыг тушаан арвижуулсан байна. Туул гол нутгийн бараг гуравны нэгийг эмжиж урсдаг.
Сумын индекс
Төрлийн нэрэн дээр дарж дэлгэрэнгүй харна уу| Боловсрол: | 0.623714000 |
| Эрүүл мэнд: | 0.697498333 |
| Эдийн засаг: | 0.443357142 |
| Бусад: | 0.507805000 |
| Дэд бүтэц: | 0.589750000 |
| Байгаль орчин: | 0.833335000 |
Тус сум нь УБ хотоос 180 км өөрийн аймгаас 225 км алслагдан оршдог бөгөөд Төв аймгийн Угтаал, Цээл, Лүн сум Булган аймгийн Баяннуур Бүрэг хангай, Сэлэнгэ аймгийн Орхон туул сумтай хиллэж нийт 280.3 мянган га нутаг дэвсгэрийг эзэлдэг. Төв аймгийн баруун хойд хэсэгт: Улаанбаатар хотоос 180 км, Аймгийн төвөөс 225 км зайд байрладаг.Баруун талаараа Булган аймгийн Баян нуур Дашинчилэн сум, хойд талаараа Булган аймгийн Бүрэгхангай, Орхон туул сум, Зүүн талаараа Төв аймгийн Цээл, Угтаал сум, Урд талаараа Төв аймгийн Баянхангай, Лүн сумдтай тус тус хиллэдэг
Хуурайдуу сэрүүн зунтай, хахир өвөлтэй.1 дүгээр сарын дундаж температур -28 С7 дугаар сарын дундаж температур +22 Сжилийн дундаж салхины хурд 6-10 м/сжилийн хур тунадасны нийлбэр 300-400 мм
Орон нутгийн төсөв.Сумын төсвийн нийт орлого нь 4141,3 сая төгрөг бөгөөд улсын төвлөрсөн төсвийн санхүүжилт авдаггүй, сумын өөрийн орлого 1261,9 сая төгрөг төсөвт байгууллагын өөрийн орлого 1,9 сая төгрөг байна.Орон нутгийн нийт төсвийн зардал нь 2058,0 сая төгрөг байна. Нийт зардлын 61,4 хувь нь цалин, 6,8 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл, хувийг урсгал шилжүүлэг болон бусад зардал эзэлж байна.Эдийн засгийн бүтэцСумын хэмжээнд нийт 47 аж ахуйн нэгж байгууллага үйл ажиллагаа явуулж 770,2 сая төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж улсад 30.6 сая, аймагт 203.4 сая, орон нутагт 56.0 сая нийт 209.0 сая төгрөгийн татвар төвлөрүүлж байна.Тус суманд жилд 230,0 сая төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг “Заамар довон” ХХК 2900 га эргэлтийн талбайтай, 800 га д уриншийн боловсруулалт хийж жилд 1200,0 тн үр тариа хураан авдаг бөгөөд БӨЖТ зэрэг аж ахуйн нэгжүүд үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа нь тус сумын аж үйлдвэрийн бүтцэд томоохон нөлөө үзүүлж байна.
Газар тариалан
Сумын хэмжээнд нийт 4186,7 га-д газар тариалан эрхэлдэг. Үүнээс 0,8 хувьд нь төмс, хүнсний ногоо, 96,2 хувьд нь улаанбуудай, 3 хувьд бусад бүтээгдэхүүн тариалж байна.
Цахилгаан хангамж
Сум нь Дархан Сэлэнгийн цахилгаан шугам сүлжээнээс тэжээгдэж 24 цагийн турш ажилладаг
Ариутгах татуурга
Сумын төвд ашиглалтаас гарсан 1 цэвэрлэх байгууламж, ашиглагдаж байгаа бохир усны 15 худаг, 720 м урт шугам хоолой байна. Төвлөрсөн ариутгах татуургын системд 1 өрх, 5 аж ахуйн нэгж холбогдоод байна.
Хүн ам өрхийн тоо
Орон сууц хангамж
Сумын хэмжээнд 1968 онд орсон төвлөрсөн халаалтанд холбогдсон 54 айлын нэг орон сууц байгаа бөгөөд бусад нь амины орон сууц, гэр сууц юм. Суманд сүүлийн жилүүдэд шинээр инженерийн бүрэн хангамжтай орон сууц баригдаагүй.
Боловсрол
Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуулийн 22 бүлэгт 584 хүүхэд өдрөөр суралцаж, албан бус боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол нөхөн олгох сургалтанд 1 бүлэг 14 иргэн суралцаж байна. Бага ангийн хамран сургалт 95,0 хувь, суурь боловсролын хамран сургалт 93,5 хувьд хүрсэн. Ерөнхий боловсролын сургуульд мэргэжилтэй багшийн хангалт 100 хувьтай байгаа ба мэргэжил дээшлүүлэх хөрвөх сургалтанд нийт 35 багш, ажилчид 22 нийт 57 багш ажилчид ажиллаж байна. Мэдээлэл харилцааны технологийн төв сургууль болж 2012 онд 54,5 сая төгрөгийн тоног төхөөрөмжтэй болж, 6 сургагч багштай боллоо. Математик, гадаад хэлний сургалтаар аймагтаа тэргүүн байр эзэлдэг.Төрийн өмчийн “Одод” цэцэрлэгийн үндсэн сургалтанд 180, гэр цэцэрлэгт 80 хүүхэд хамрагдаж, сургуулийн өмнөх боловсролын хамралт 94,0 хувьд хүрсэн.Мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төвд 2011-2012 оны хичээлийн жилд 7 мэргэжлээр 310 сурагч суралцаж, 36 багш ажиллаж байна.
Мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төв
1968 онд малчны сургууль нэртэй байгуулагдаж 1969 оноос ХАА-н ТМС, 1971 оноос НҮБ-ийн санхүүжилтээр өргөжсөн. 1992 оноос МСҮТ болоэ зохион байгуулагдсан. Монгол Улсын ХАА-н салбар, улсын болон хувийн аж ахуйн нэгжүүдэд ногоочин, жимсчин, малын санитарч, фермер эрхлэгч, автын засварчин, тогооч, үсчин, барилгын өргөн мэргэжил, сантехникч, гагнуурчин, оёдолчин зэрэг 6000 гаруй мэргэжилтэй боловсон хүчин бэлтгэсэн бөгөөд нийт 51 багш ажилчидтай 420 хүүхэд хичээллэ хичээлийн байр, дадлагын газар, 240 хүүхдийн дотуур байр, 40 хүний суудалтай 8000 гаруй номын фонд бүхий номын сантай, 100 хүний суудалтай цайны газар, туслах аж ахуй үйлдвэрлэлээр дотуур байрны сурагчдын хүнсний хангасжийн ихэнх хэсгийг хангадаг сургалтын авто машин техник хэрэгсэлээр хангагдсан. Тус сургууль иргэд ААН-ийн захиалгаар 6 төрлийн мэргэжил эзэмшүүлэх түр сургалтыг зохион байгуулж байна.
Эмнэлэг
Эрүүл мэндийн төвЧандмань багийн 1-р хороонд байршилтай11 ортой2 эмч, 5 сувилагч нийт 26 ажиллагчидтай2003 онд ашиглалтанд орсон тоосгон хийцтэй, зориулалтын барилга. Инженерийн бие даасан хангамжтай. Эмнэлгийн үйл ажиллагаа явуулах стандартын шаардлага хангахгүй байгаа тул тус барилгыг хэвтэж эмчлүүлэх эмнэлгийн зориулалтаар ашиглаж нэмж амбулаторийн барилгын өргөтгөл хийх шаардлагатай.
Соёлын төв
Соёлын төв4-р багийн 1-р хэсэгт байршилтай250 хүний суудалтай6 ажиллагчидтай1968 онд ашиглалтанд орсон тоосгон хийцтэй, зориулалтын барилга. төвлөрсөн халаалттай..
Ажиллах хүч салбараар
Төрийн байгууллагад 206 хүн ажиллаж байна.
Хот байгуулалт газрын харилцаа
Сумын төвийн нутаг дэвсгэрийн бүсчлэлийн өнөөгийн байдал:орон сууц, олон нийтийн бүс 1200 ганогоон байгууламж, хөдөө аж ахуйн бүс 240200 гахот суурингийн газар 81,0 гаӨнөөгийн байдлаар 719 иргэн гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 438 га газар өмчилж, 10 иргэн, аж ахуйн нэгж өвөлжөө, хаваржааны зориулалтаар 0,77 га газар, газар тариалангийн зориулалтаар 12700 га газар, 438 иргэн 8 аж ахуйн нэгж газар тариалангийн зориулалтаар эзэмшиж байна.
Засаг даргын тамгын газар
ЗДТГ-ын барилга4-р багийн 1-р хэсэгт байршилтай32 ажиллагсадтай1986 онд ашиглалтанд орсон тоосгон хийцтэй, зориулалтын барилга. Инженерийн төвлөрсөн хангамжтай. Ашиглалтанд орсноос хойш их засвар хийгдээгүй тул засвар хийх шаардлагатай
Сумын сор бүтээгдэхүүн
1.Эргэн тойрон мушгиур оёсон монгол дээлний гадуур өмсөх эрээн хүрэм2. Чихэртэй чипсэн ааруул /2012 онд/
Сумын хөшөө дурсгал
Хөшөө дурсгалын нэр: Мангасын амны тангад бичээс
Сумын хөгжлийн зорилт
Тус сум нь “Хөдөө аж ахуй, мал аж ахуйн гаралтай экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч сум” болох зорилго тавьж дараах гол зорилтуудыг дэвшүүлэн ажиллаж байна. Үүнд:Эдийн засгийн бүтцийг боловсронгуй болгож, хэрэглэгч сумаас үйлдвэрлэгч сум болох суурь нөхцлийг бүрдүүлэх Ажлын байрыг 2.3 дахин нэмэгдүүлж, ажиллах хүчний байршлыг хүн амын суурьшил, газар нутгийн зохион байгуулалт, эдийн засгийн бүтэцтэй уялдуулан зөв байршуулах Нийгмийн дэд бүтэц, Орон сууцны хангамжийн хувийг дээшлүүлэх