Үндэсний хөгжлийн газар

Ерөнхий мэдээлэл

Далайн түвшинээс дээш 1427 м өргөгдсөн. Физик газарзүйн хувьд тал хээрийн бүсэд хамаарагдана.Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл.Сумын нутаг дэвсгэр нь байгалийн үзэсгэлэнт Сөдөтийн ам, Зоргол хайрхан, Морин цохио, Харийн нуур, Халзан хангай, Өнжүүл хангай зэрэг газруудтай. Баян-Өнжүүл сумаас баруун тийш Улхын булан гэх газраар Туул гол, Бүжинхийн гол урсдаг.

Газар нутгийн хэмжээ 479099 га

Мал сүрэг

Мал аж ахуй: Сумын хэмжээгээр нийт 202643 толгой мал тоологдсон. Үүнд: тэмээ 269 буюу 0,13 хувь, адуу 14156 буюу 6,99 хувь, үхэр 7281 буюу 3,59 хувь, хонь 105226 буюу 51,93 хувь, ямаа 75711 буюу 37,36 хувь байна.

Зам тээвэр

Тус сумын газар нутаг дээгүүр Дундговь аймгийг   Нийслэлтэй холбосон улсын чанартай  авто зам дайран өнгөрдөг. Багууд хоорондоо   шороон замаар холбогддог. Сумаас хар зам хүртэл 50 км зайтай.

Ус хангамж

Сумын төвд цэвэр усны эх үүсвэрийн 3 гүний худаг, ажиллаж хэрэгцээгээ хангадаг. 

Хүн ам өрхийн тоо

Орон сууц хангамж

Сумын хэмжээнд 12 айлын 3 орон сууц байгаа бөгөөд  бусад нь амины орон сууц, гэр сууц юм.

Боловсрол

Тус сум нь ерөнхий боловсролын 9 жилийн сургуулийн 8 бүлэгт 106 хүүхэд өдрөөр суралцаж, албан бус боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол нөхөн олгох сургалтанд 6 иргэн суралцаж байна. Бага ангийн хамран сургалт 98,6 хувь, суурь боловсролын хамран сургалт 97,3 хувьд хүрсэн. Ерөнхий боловсролын сургуульд мэргэжилтэй багшийн хангалт 100 хувьтай байгаа бөгөөд мэргэжил дээшлүүлэх хөрвөх сургалтанд нийт 3 багш хамрагдаж байна.Бүжинхэн цэцэрлэг нь  50 хүүхэд хүмүүжүүлэх хүчин чадалтай одоогоор 46 хүүхэд хүмүүжиж байна. Мэргэжлийн 3 багш, туслах ажилтан 9 нийт 12 ажилтантай, зуны гэр цэцэрлэгт 35 хүүхэд хамрагддаг. Сургуулийн өмнөх боловсрол олгох хамран сургалт 80 хувьд хүрсэн.

Цэцэрлэг

Барилгын нэр: “Бүжинхэн” цэцэрлэгАшиглалтанд орсон он: 1997Тус цэцэрлэг нь 1973 онд байгуулагдсан. Мэргэжлийн 3 багш, туслах ажилтан 9 нийт 12 ажилтантай, зуны гэр цэцэрлэгт 35 хүүхэд хамрагддаг.

Эмнэлэг

Барилгын нэр: Эрүүл мэндийн төвАшиглалтанд орсон он: 1994

Соёлын төв

2006  онд ашиглалтанд орсон 50 хүний суудалтай. Тус барилгад урлагийн тоглолт, дугуйлан,  номын сангийн үйлчилгээ зэрэг бүх соёл урлагийн үйл ажиллагаа явагддаг.5 ажиллагчидтай1968  онд ашиглалтанд орсон сумын төвийн уурын зуухны барилгыг засварлаж орсон зориулалтын бус барилга. Цаашид шинээр Соёлын төвийн барилга барих шаардлагатай.

Ажилгүйдэл ядуурал

Суманд бүртгэлтэй ажилгүй иргэд 16 байна. Нийт ажилгүй иргэдийн 62,5 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийг боловсролын түвшингээр нь авч үзвэл  18,7 хувийг дээд,  75 хувийг бүрэн дунд,  7,3 хувийг бага буюу боловсролгүй хүмүүс тус тус эзэлж байна.

Барилга

Орон нутгийн барилгын компаниудын 2012 оны барилга угсралт, их засварын ажил нь 45 сая төгрөгийн гүйцэтгэлтэй байна. 2012 онд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар барилгын ажил хийгдээгүй байна

Суманд хэрэгжиж буй төслүүд

Тогтвортой амьжиргаа 2 төсөл Цөлжилтийг бууруулах газрын тогтвортой менежмент төсөл

Сумын хөшөө дурсгал

•    Хөшөө дурсгалын нэр: Д.Чагдаржавын хөшөө•    Байгуулагдсан он: 2012 онХөшөөны намтар: Монгол Ардын Түр Засгийн газрын анхны дарга /Ерөнхий сайд/, Сангийн яамны сайд Дамбын Чагдаржав нь манай сумын ууган иргэн юм.

Сумын хөгжлийн зорилт

Тус сум нь “Хөдөө аж ахуй, мал аж ахуйн гаралтай экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч сум” болох зорилго тавьж дараах гол зорилтуудыг дэвшүүлэн ажиллаж байна. Үүнд:Эдийн   засгийн  бүтцийг боловсронгуй  болгож, хэрэглэгч сумаас үйлдвэрлэгч сум болох суурь нөхцөлийг бүрдүүлэх  Мал аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж ажлын байрыг 2 дахин нэмэгдүүлэх  Нийгмийн дэд бүтэц,  орон сууцны   хангамж, орчин үеийн тохижилттой сум болох

Сумын индекс

Хуурайдуу халуун зунтай, хахир өвөлтэй.1 дүгээр сарын дундаж температур -25 С7 дугаар сарын дундаж температур +23Сжилийн дундаж салхины хурд 3-5 м/сжилийн хур тунадасны нийлбэр 158 мм

Орон нутгийн төсөвСумын төсвийн татварын нийт орлого нь 156,8 сая төгрөг бөгөөд улсын төвлөрсөн төсвийн шилжүүлэг 762,8  сая төгрөг, сумын өөрийн үйл ажиллагааны орлого 220 сая  төгрөг байна.  Орон нутгийн нийт төсвийн зардал нь 920,1 сая төгрөг байна. Нийт зардлын 72.7 хувь нь цалин,  8.0 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл, 66  хувийг урсгал шилжүүлэг, 19.3 хувийг нь бусад зардал эзэлж байна.Эдийн засгийн бүтэцСумын хэмжээнд нийт 23 аж ахуйн нэгж, байгууллага үйл ажиллагаа явуулж 21,2 сая  төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж,  улсад   5,1 сая төгрөгийн татвар төвлөрүүлсэн.Жуулчны 4 бааз үйл ажиллагаа явуулдаг бөгөөд гадаад дотоодын жуулчдын сонирхлыг татсан 1400 м өндөртэй Зоргол хайхан уул, Ар өвөр бүрдний элс, Хундагны рашаан зэрэг үзэсгэлэнтэй газрууд сумын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх суурь болж байна.

Газар тариалан

Сумын хэмжээгээр жилд 5 га талбайд төмс, 2 га талбайд хүнсний ногоо, 1,7 га талбайд жимс жимсгэний мод тариалж, төмс 28 тонн, хүнсний ногоо 9 тонн хураан авч малчны бүлэг хоршоо, айл өрх нийлээд нийт 67 өрх тодорхой хэмжээнд хүнсний ногоо тариалж хүнсэндээ хэрэглэж байна.

Цахилгаан хангамж

Сум нь Төвийн эрчим хүчний системд холбогдсон. Сумын төв дээр 2002 онд баригдсан 110/35/10квт-ын дэд станцтай.

Дулаан хангамж

Сумын төвд ЗДТГ,  Эрүүл мэндийн төв, Ерөнхий боловсролын 9 жилийн сургуулиудын харьяа уурын зуухууд ажиллаж байна. Нэгдсэн төвлөрсөн инженерийн шугам сүлжээ байхгүй.

Шилжилт хөдөлгөөн

Сумын хүн амын 62 хувь нь залуу болон дунд насныхан, 33 хувь нь хүүхэд, 5 хувь нь өндөр настангууд байна.

Нийгмийн үйлчилгээний барилга, байгууламж

Сургууль

Барилгын нэр: Д.Чагдаржавын нэрэмжит Ерөнхий боловсролын дунд сургуульАшиглалтанд орсон он: 2011 онБагтаамж: 320 хүүхдийн багтаамжтай 45 багш, ажиллагчидтай

Эрүүл мэнд

Суманд улсын төсвийн 6 ортой 1 эмнэлэг, 1 эмийн сан  үйл ажиллагаа явуулж, 1 их эмч, 12 эмнэлгийн тусгай мэргэжилтнүүд  ажиллаж байна.2012 онд нийт 57  хүүхэд мэндэлж, 0-1 насны хүүхдийн эндэгдэл 2, эхийн эндэгдэл байхгүй байна. Нийт өвчлөлийг авч үзвэл халдварт бус өвчлөл 345  халдварт өвчлөлийн  12 тохиолдол гарсан байна.

Соёл спорт

2006 онд Сумын уурын зуухны хуучин барилгыг засварлан соёлын төв болгон ашиглалтанд оруулсанаар 50 хүний суудалтай Соёлын төвд урлагийн тоглолт, дугуйлан,  номын сангийн үйлчилгээ зэрэг соёл урлагийн бүх үйл ажиллагаа явагддаг, Ерөнхий боловсролын 9 жилийн сургуулийн спорт зааланд спортын арга хэмжээ зохион байгуулж байна. Сум нь тусдаа спорт заалын барилгагүй.Тус сум Ахуйн үйлчилгээний нэгдсэн төв байхгүй, 5 жижиг дэлгүүр, нийтийн халуун усны 1 цэг үйл ажиллагаа эрхэлж байна.

Ажиллах хүч салбараар

Суманд 441 малчин өрх малаа адгуулан маллаж үүнд нийт 1596 малчид, үүнээс 15-34 насны 650 залуучууд, 35-59 насны 550, 60-аас дээш насны 396 иргэн байна. Үүнээс 45 хувь буюу 719 эмэгтэйчүүд байна.Төрийн байгуулллагад 95 хүн ажиллаж байна.

Хот байгуулалт газрын харилцаа

Баян-Өнжүүл сумын төв нь засаг захиргаа-хөдөө аж ахуй-үйлчилгээний үүрэг давамгайлсан сум юм.Сумын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө   боловсруулагдаагүй 2013 онд хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулан мөрдөх чиглэлийг баримтлаж байнаСумын төвийн суурьшлын бүс хүн амын шилжилт хөдөлгөөнөөс шалтгаалан сүүлийн 4 жилийн хугацаанд 169 хүнээр буурсан үзүүлэлт харагдаж байнаСумын төвийн нутаг дэвсгэрийн бүсчлэлийн өнөөгийн байдал:орон сууц, олон нийтийн бүс 3гаүйлдвэрлэлийн бүс 1гаӨнөөгийн байдлаар 42 иргэн гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 4,2 га газар өмчилж, 319 иргэн,  өвөлжөө, хаваржааны зориулалтаар 22,33 га. газар, 1 иргэн, 2 аж ахуйн нэгж амралт, аялал жуулчлалын  зориулалтаар 6 га газар, 4 иргэн 103 га газар тариалангийн зориулалтаар эзэмшиж байна.

Засаг даргын тамгын газар

2006 онд ашиглалтанд орсон тоосгон ханатай, 9 өрөөтэй 224 м2 талбайтай, ажиллах нөхцөл бололцоо тохитой нам даралтын халаалтын зуухтай.

Сумын сор бүтээгдэхүүн

Манай сумын айраг нь 2012 оны 09-р сард аймгийн төв Зуунмод суманд зохиогдсон “Нэг сум-Нэг бүтээгдэхүүн” үзэсгэлэн худалдаанд 2 тн айраг бэлтгэн оролцож аймгийн брэнд бүтээгдэхүүнээр шалгарсан. Мөн  2011 онд Улаанбаатар хотод зохион байгуулагдсан Төв аймгийн өдрүүдэд манай сум  4 тн айраг, 800 кг цагаан идээ үүнд: бяслаг, ааруул, ээзгий, шар тос зэргийг борлуулж нийслэлийн иргэдийн хэрэгцээнд нийлүүлсэн. Уг үзэсгэлэнд Айраг 25 л,10 л,5 л-р савлагаатай, цагаан идээг 2кг, 1кг, 5 кг-р савлаж нутгийн онцлогийг тусгасан шошго, сав баглаа боодолтойгоор борлуулсан.

Сумын хөшөө дурсгал

Ар бүрдний элс: Жуулчны 2 бааз үйл ажиллагаа явуулдаг,  Гадаад   дотоодын  жуулчид  ихээхэн ирж  амардаг.  Олон  төрлийн  эмийн  ургамал ургадаг.

Сумын онцлог

Манай сум мал аж ахуй давамгайлсан иргэд малчид мал аж ахуйн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг бөгөөд улс аймагт алдартай хүмүүс олонтой сум юм. Алдар цуутай хүмүүсээс Дэлхийн байт сурын анхны аврага эмэгтэй Дэмбэрэл, Ардын уран зохиолч Б.Лхагвасүрэн, Улсын арслан Оргодол, Сосорбарам, Улсын заан Баярсайхан, улсын начин Гэрэлт-Од, Манлай уяач Гийнаа, Чойдог, Алдарт уяач Б.Сандагдорж, Жамбалсүрэн Санжмятав, Хөдөлмбрийн баатар хоньчин Ажваа, Үндэсний сурын харвааны гарамгай мэргэн Г.Батзаяа нараараа бахархдагаас гадна айраг, адуугаараа нэрд гарсан сум.