Үндэсний хөгжлийн газар

Ерөнхий мэдээлэл

Далайн түвшнээс дээш 1000-1500 м өргөгдсөн. Физик газарзүйн хувьд Хэнтийн захын уулсын мужид, геоморфологийн хувьд Хэрлэнгийн бэсрэг уулсын мужийн Хэрлэнгийн мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 6 балл.Сумын нутаг дэвсгэр нь Хангай, Хэнтийн уулархаг, Дорнод Монголын талархаг мужид багтана. Нутгийн урд хэсгийн уулын өргөн хөндийнүүд нь газар тариаланд тохиромжтой хойд хэсгээрээ хадархаг уул толгод ихтэй,  өмнөд хэсэг нь гүвээ толгод бүхий тал хээр газар юм.

Нийт газар нутгийн хэмжээ 237651 га.

Мал сүрэг

Мал сүргийн бүтэцСумын хэмжээнд 114312 толгой малтайгаас 285 тэмээ, 8381 адуу, 3501 үхэр, 62613 хонь, 39532 ямаа байна. Сумын хэмжээгээр нийт малд цэвэр үүлдэр, эрлийз, нутгийн шилмэл омгийн 2,4 мянган толгой мал тоологдсон нь нийт малын 2,1 хувь байна. 250 малчин өрх, 111 малтай өрх байгаа нь сумын нийт өрхийн 76,2 хувийг эзэлж байна.

Цахилгаан хангамж

Сум нь Төвийн эрчим хүчний системд холбогдсон. Сумын төв дээр 1988 онд баригдсан 110/35/10квт-ийн дэд станцтай.

Дулаан хангамж

Сумын төвийн төсвийн байгууллагууд нь тус тусдаа бага оврын уурын зуухтай, нийт 5 бага оврын уурын зуух, Засаг даргын тамгын газар, Номын сан, Цагдаагийн кабоны барилгуудыг цахилгаанаар халаадаг.

Шилжилт хөдөлгөөн

Тус сум нь Багануур дүүрэгтэй хаяа нийлэн оршдог нийт хүн амын 57,3 хувь нь сумын төвд амьдардаг. Сумын хүн амын 65,5 хувь нь залуу болон дунд насныхан, 28,4 хувь нь хүүхэд, 6,1 хувь нь ахмад настан байна.

Нийгмийн үйлчилгээний барилга, байгууламж

Сургууль

Ерөнхий боловсролын 9 жилийн сургуульЖаргалант багийн нутаг дэвсгэр дээр байршилтай320 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 188 хүүхэд суралцаж байна36 багш, ажиллагчидтай1978 онд ашиглалтанд орсон, барилгын хийц тоосго. 2008 онд бүх нийтийн боловсролыг үр дүнд түргэн хүргэх санаачлагын түншлэл хөтөлбөрөөр 204 сая төгрөгний засвар хийгдсэн. Одоогийн байдлаар халаалтын системд засвар орох шаардлагатай, сургуулийн зуух стандартын шаардлага хангаагүй, нөөц тогоогүй тул сургууль өвөлдөө маш хүйтэн байдаг.

Эрүүл мэнд

Суманд улсын төсвийн 5 ортой 1 эмнэлэг, 1 эмийн сан  үйл ажиллагаа явуулж, 1  их эмч, 10 эмнэлгийн тусгай мэргэжилтнүүд  ажиллаж байна.2012 онд нийт 38 хүүхэд мэндэлж, 0-1 насны хүүхдийн эндэгдэл, эхийн эндэгдэл байхгүй байна. Нийт өвчлөлийг авч үзвэл халдварт бус өвчлөл 265, осол гэмтэл 8, халдварт өвчлөлийн  80  тохиолдол гарсан байна.

Соёл спорт

Тус сум Ахуйн үйлчилгээний нэгдсэн төв байхгүй, 4 жижиг дэлгүүр, 2 мухлаг, нийтийн хоолны  цэг 1, үсчин 1, оёдлын 5 жижиг цех, нийтийн халуун усны 1 цэгт салангид үйл ажиллагаа эрхэлж байна.

Номын сан

Жаргалант 1-р багийн нутаг дэвсгэрт байршилтай.20 хүний суудалтай1967 онд ашиглалтанд орсон, шургааган хийцтэй, зориулалтын бус, тус барилгад 2008 онд хөрөнгө оруулалтаар 40 сая төгрөгийн их засвар хийгдсэн.

Ажилгүйдэл ядуурал

Суманд бүртгэлтэй ажилгүй 27 иргэд байна. Нийт ажилгүй иргэдийн 11 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийг боловсролын түвшингээр нь авч үзвэл 5 хувийг дээд, 41 хувийг бүрэн дунд, 48 хувийг бүрэн бус дунд, 6 хувийг бага буюу боловсролгүй хүмүүс тус тус эзэлж байна.

Засаг даргын тамгын газар

ЗДТГ-ын барилгаЭрдэнэ 3-р багийн нутаг дэвсгэр дээрт байршилтай27 ажиллагчидтай2007 онд ашиглалтанд орсон  тоосгон хийцтэй, зориулалтын барилга. Уг барилга багтаамж, өрөө тасалгааны хүрэлцээ муу. Шинээр-Нэг цэгийн үйлчилгээний танхим, Иргэний танхим, Мал эмнэлэг үржлийн тасгийн барилга шаардлагатай.Хүн амын өсөлт нэмэгдэж байгаатай холбогдож  Спортын ордон шаардлагатай. Сум нь уулаар хүрээлэгдсэн тул их хэмжээний бороо орсон үед уулын ус бууж сумын төвийг үерт автуулдаг учраас үерийн далан барих, төвлөрсөн халаалтын систем байхгүй учир төсөвт байгууллагуудыг цэвэр бохир ус, дулаан хангамж, төвлөрсөн халаалтын системтэй  болгох шаардлагатай.

Сумын сор бүтээгдэхүүн

“Оёдол-ноосон эдлэл”

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: Залуугийн Даваанэрэнгийн хурдан хүрэн халзан азарга /Улсад 4 түрүүлж, 3 айрагдсан/ Байгуулагдсан он: 1989Хөшөө, дурсгалын намтар: МУ-ын уран барималч Мижэр гэдэг уран бүтээлч бүтээсэн.

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: Нэгдэл үүсгэн байгуулагчдын дурсгалын самбар. Байгуулагдсан он: 1976Тус сумын сум нэгдлийн даргаар ажиллаж байсан Жадамбын Ишжамц өөрөө бүтээсэн.

Сумын онцлог

Тус сум нь Сэцэн хан аймгийн Сэцэн чин ван хошууны нутагт үүсч байгуулагдсан түүхтэй. Сэцэн чин ван хошуу нь 1691 онд Халхын дорно замын баруун гарын дундад хошуу нэртэй 8 сум, 1200 эрийн албатай байгуулагдсан бөгөөд Богд хаант Монгол улсын үед 6 сум, 40 отогтой байжээ.Шопой Сэцэн хааны 7 дугаар хөвгүүн Бадамдаш, Бадамдашийн хүү Дамба, Дамбын ахмад хөвгүүн Цэвдэн эрх тайж цолтой Энх-Амгалангийн 28 дугаар он буюу 1689 онд анх хошууны засаг ноёноор өргөмжлөгдсөн байна. Цэвдэн ноёноос хойш тус хошууг 9 ноён үе залгамжлан захирч ирсний хамгийн сүүлчийн хошуу ноён нь Жүн Ван Гомбосүрэн юм.Жүн Ван Гомбосүрэн ноён Бадаргуулт төрийн 34 дүгээр он буюу 1908 оноос 1923 он хүртэл тус хошууг захирч байжээ. Энэ үед хошуу нь 13 сум, 60 отготойгоор зохион байгуулагдаж 2400 гаруй өрх, 16000 хүн ам, 74000 толгой малтай байсан байна.1921 онд ялсан Ардын хувьсгалын эхний жилүүдэд Ардын засгийн газраас орон нутгийн засаг захиргааг шинэчлэн зохион байгуулах талаар олон чухал арга хэмжээ авч хэрэгжүүлсний нэг нь Засгийн газраас 1923 оны 10 дугаар сарын 19-ны өдөр гаргасан 38 дугаар тогтоол юм. Энэ тогтоолоор урьд нь язгууртан феодал ноёдын нэрээр нэрлэж байсан айтаг хошуудын нэрийг өөрчилж газар усны нэрээр нэрлэх болсон байна.Энэ үеэс Сэцэн хан аймгийн Сэцэн чин Ван хошууг Хан хэнтий уулын аймгийн Оцол сансар уулын хошуу хэмээн нэрлэх болжээ.

Сумын индекс

Хуурайдуу сэрүүн зунтай, хахир хатуу өвөлтэй.1 дүгээр сарын дундаж температур -23,7 С  7 дугаар сарын дундаж температур + 24,4 Сжилийн дундаж салхины хурд 4-8 м/сжилийн хур тундасны нийлбэр 273,9 мм

Орон нутгийн төсөв.Сумын төсвийн татварын нийт орлого нь 850,2 сая төгрөг бөгөөд улсын төвлөрсөн төсвийн шилжүүлэг 599,4 сая төгрөг, сумын өөрийн үйл ажиллагааны 250,8 сая төгрөгийн орлогоос бүрддэг.  Орон нутгийн нийт төсвийн зардал нь 1054,7 сая төгрөг байна. Нийт зардлын 53,5 хувь нь цалин,  5,9 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл, 30,6 хувийг урсгал шилжүүлэг, 10 хувийг нь бусад зардал эзэлж байна.Эдийн засгийн бүтэц.Сумын хэмжээнд нийт 7 аж ахуйн нэгж байгууллага үйл ажиллагаа явуулж 19,2 сая төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж улсад 0.07 сая, аймагт 0.3 сая, орон нутагт нийт 0,4 сая төгрөгийн татвар төвлөрүүлж байна.

Газар тариалан

Сумын хэмжээнд нийт 4.6 га-д газар тариалан эрхэлдэг. Үүнээс 2.5 хувьд нь төмс, хүнсний ногоо, 2.1 хувьд нь бусад ургамал тариалж байна.Сумын хэмжээгээр 2012 онд 24,7 тонн төмс, 10,3 тонн хүнсний ногоо хураан авсан.

Ус хангамж

Сумын төвд ундны усны худагт зөөлрүүлэх төхөөрөмж тавигдсан. Сумын хэмжээнд нийт Гүн өрмийн 29, богино яндант 2, энгийн уурхайн 80 худаг байна.

Хүн ам өрхийн тоо

Орон сууц хангамж

Сумын хэмжээнд инженерийн бүрэн хангамжтай орон сууц байхгүй. 1988 онд баригдсан 1 айлын нэг давхар сууцны барилгатай. 2012 онд төрийн албан хаагчийн 2 айлын орон сууцыг барьж ашиглалтанд оруулсан. Бусад бүх иргэд нь гэр сууц, хувийн орон сууцанд амьдардаг.

Боловсрол

Ерөнхий боловсролын 9 жилийн сургуулийн 8 бүлэгт 176 хүүхэд өдрөөр суралцаж, албан бус боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол нөхөн олгох сургалтанд 10 иргэн суралцаж байна. Бага ангийн хамран сургалт 74,1 хувь, суурь боловсролын хамран сургалт 89,3 хувьд хүрсэн. Ерөнхий боловсролын сургуульд мэргэжилтэй багшийн хангалт 100 хувьтай байгаа ба мэргэжил дээшлүүлэх хөрвөх сургалтанд нийт 7 багш хамрагдаж байна.Дотуур байр 1980 онд ашиглалтанд орсон, барилгын хийц нь Бамын зориулалттай мод, шилэн хөвөнгөөр хийсэн. Их засвар хийгдэж  байгаагүй учир ашиглалтын хугацаа дууссан, барилгын чанар муу.  Одоогийн байдлаар 30-50 хүүхэд  амьдардаг. Дотуур байр нь зориулалтын гал тогооны барилгагүй. Дотуур байрны халаалтын систем стандартын шаардлага хангахгүй НРк-4 маркын тогоотой бөгөөд хүчин чадал нь дотуур байрыг бүрэн халааж чаддаггүй, Халуун ус жорлонгийн асуудал шийдэгдээгүй, сурагчдын ая тухтай аюулгүй орчинд амьдрах боломж бүрдээгүй, цахилгаан утас нь муудаж гал гарах нөхцөл бүрдсэн. Барилга нь суулт өгч, дээврээс ус гоождог.   Иймд дотуур байр, гал тогооны барилга шинээр барих шаардлагатай.

Цэцэрлэг

“Жаргалант” цэцэрлэг Эрдэнэ багийн 1-р хороонд байршилтай50 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 57 хүүхэд хүмүүжиж байна12 багш, ажиллагчидтай1988 онд баригдсан, 378,8м2 талбайтай, бетон суурьтай хавтгай дээвэртэй 2004 онд Тогтвортой амьжиргаа төслөөр дээврийн засвар хийж нам даралтын зуух тавьсан. Барилгын их засвар хийгдээгүй. Төв аймгийн мэргэжлийн хяналтын газрын 2011 оны 03 сарын 21-ний өдрийн 46/18/19-72 тоот дүгнэлттэй. Одоогоор дээвэр хууларч унаснаас ус гоожих, хана таазанд цууралт өгсөн, хаалга, цонх, ханаар нэвт салхи сийгснээс дулаанаа алддаг, чийгтэйгээс мөөгөнцөр үүссэн, багтаамж муу, өрөө тасалгаа хүрэлцээгүй. Эдгээрээс шалтгаалан шинээр барилга барих шаарлагатай.

Эмнэлэг

Эрүүл мэндийн төвЭрдэнэ багийн 1-р хороонд байршилтай5 ортой1 эмч, 4 сувилагч нийт 21 ажиллагчидтай1979 онд ашиглалтанд орсон, тоосгон хийцтэй, үйл ажиллагаа явуулах стандартын шаардлага хангасан зориулалтын барилга.

Соёлын төв

Соёлын төвЖаргалант 1-р багийн нутаг дэвсгэрт  байршилтай200 хүний суудалтай9 ажиллагчидтай1963 онд ашиглалтанд орсон  чулуун хийцтэй, зориулалтын барилга боловч одоо 50 жил болж байна.  Барилгын хана нь цууралт өгсөн, суулт үүссэн, багтаамж хүчин чадлын хувьд шаардлага хангахгүй болсон тул соёлын төвийн барилгыг шинээр барих шаардлагатай.

Ажиллах хүч салбараар

Төрийн байгууллагад 103  хүн ажиллаж байна.

Хот байгуулалт газрын харилцаа

Баянжаргалан сумын төв нь Засаг захиргаа-мал аж ахуй-үйлчилгээний үүрэг давамгайлсан сум юм.Сумын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг 2009 онд орон нутгийн төсвийн санхүүжилтээр боловсруулсан. Сумын төвийн нутаг дэвсгэрийн бүсчлэлийн өнөөгийн байдал:үйлдвэрлэлийн бүс 39 гахөдөө аж ахуйн бүс  233826,94 гаСуурьшилын бүс  101,1 гаГэр, орон сууцны хашааны газар 41,7 гаӨнөөгийн байдлаар 230 иргэн гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 21,5 га газар өмчилж, 326 өрх, аж ахуйн нэгж өвөлжөө, хаваржааны зориулалтаар 33,9 га газар, 14 иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллага 2,2 га, уул уурхайн зориулалтаар 1409,1 га газар өмчилж, эзэмшиж байна.

Суманд хэрэгжиж буй төслүүд

Малын индексжүүлсэн даатгал төсөлЖижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих төсөлТогтвортой амьжиргааХөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн төслүүд

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: Донойдоогийн Галын хурдан хүрэн морь, Байгуулагдсан он: 1989Хөшөө, дурсгалын намтар:Ч.Манууш, Г.Сосорбарам нар анх санаачилж, МУ-ын уран барималч Мижэр гэдэг уран бүтээлч бүтээсэн.

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: Сумын 70 жилийн ойн өдөрлөг Байгуулагдсан он: 1993Хөшөө, дурсгалын намтар:Баянжаргалан сум байгуулагдсаны 70 жилийн ойгоор бүтээсэн.

Сумын хөгжлийн зорилт

Тус сум нь “МАА-н  түүхий эдэд тулгуурласан, бие даан тогтвортой ажиллах, орон нутгийн онцлогт тохирсон, боловсруулах чиглэлийн ЖДҮ-ийг бий болгох” зорилго тавьж дараах гол зорилтуудыг дэвшүүлэн ажиллаж байна. Үүнд:•    Эдийн засгийн бүтцийг боловсронгуй болгож өрх бүрийг үйлдвэрлэгч  болгох суурь нөхцөлийг бүрдүүлэх.•    Сумын хөгжлийн давуу тал, нөөц боломжийг бүрэн ашиглаж, үйлдвэрлэл, үйлчилгээг бүх талаар дэмжин ажлын байрыг 3-4 дахин нэмэгдүүлж эдийн засгийн өсөлт, тэргүүлэх салбаруудын хөгжил, хөрөнгө оруулалтын арга хэмжээтэй нягт уялдсан хөдөлмөр эрхлэлтийн оновчтой бодлогыг хэрэгжүүлж ажилгүйдэл ядуурлыг бууруулах.Хүн амын өсөлт, орон сууцны хэрэгцээтэй уялдуулан иргэдийн орон сууцны хангамжийн түвшинг сайжруулах.