Үндэсний хөгжлийн газар

Ерөнхий мэдээлэл

Далайн төвшинээс дээш 1260 м өргөгдсөн.Газар хөдлөлийн эрчимтэй бүсэд оршдог. 7-8 баллСумын нутаг дэвсгэр нь уул, гүвээ толгод бүхий тал хээр, мал аж ахуй болон газар тариалан эрхлэхэд тохиромжтой.Хэнтий нурууны салбар уулс Хустайн нурууны тусгай хамгаалалттай байгалийн цогцолборт газарт Монгол нутагт устсан тахийн сүргийг эргэн нутагшуулах ажил амжилттай явагдаж байна. Байгалийн үзэсгэлэн бүрдсэн уг газарт нэн ховор ан амьтан аргаль, халиун буга, согоо, зэрлэг гахай зэрэг ховор ан амьтан өсөн үржиж байна.

Нийт хэмжээ 565295 га нутаг дэвсгэрийн 487411,91 га буюу 90 хувийг бэлчээрийн газар эзэлдэг байна. 1959 га ойн сангийн газраас ойгоор бүрхэгдсэн талбай 18104 га бөгөөд хусан ой 624 га бургасан ой 1186 га байна.

Мал сүрэг

Мал сүргийн бүтэц 2012 онд 18371 толгой мал тоолуулсан. Үүнд тэмээ 125, адуу-16943, үхэр-11483, хонь-85394, ямаа- 69746 байна. Жилд дунджаар 48-52 мянган төл мал бойжуулдаг.

Цахилгаан хангамж

Сумын төв өндөр хүчдэлийн цахилгаан шугам сүлжээнд холбогдсон. Улаанбаатар  цахилгаан түгээх сүлжээ ТӨК-ны  салбарт харъяалагддаг.

Дулаан хангамж

Төвлөрсөн халаалтын систем байхгүй ЗДТГазар,эрүүл мэндийн төв, цэцэрлэг, 2 аж ахуй нэгж тус бүр нам даралтын зуухаар, ЕББДСургууль, ЗХ-ний-119-р ангийн орон сууцны 2 барилга, уурын зуухаар халаалтаа авдаг.    Төсөвт таван байгууллага нам даралтын зуухаар халдаг цэцэрлэг, хүн эмнэлэг, дотуур байр эдгээр гурван байгууллага бохир усны цооногтой.

Шилжилт хөдөлгөөн

Тус сум нь Улаанбаатар хотоос 54 км зайд оршдог, замын хувьд 36 км нь засмал, 18 км нь шороон замтай. Хүн ам шилжилт хөдөлгөөн харьцангуй тогтвортой байна.

Нийгмийн үйлчилгээний барилга, байгууламж

Сургууль

Алтанбулаг сумын төвд байршилтай Нийт 50 ажиллагчидтай 440 хүүхдийн суудалтай 1961 онд БНАСАУ-н хөрөнгө оруулалтаар баригдаж ашиглалтанд орсон, 1940 м2 ашигтай талбайтайАшиглалтын хугацаанд их засвар хийгдэж байгаагүй. Одоогийн байдлаар физик, мэдээлэл зүй, бага ангийн кабенитын дээврээс ус гоожиж байгаа, барилгын сантехник муу. Цаашид сантехникийн болон дээврийн засвар хийх шаардлагатай.

Эмнэлэг

Эрүүл мэндийн төвАлтанбулаг сумын 1-р багийн нутагт байршилтай10 ортой эмнэлгийн барилга  3 их эмч, 5 сувилагч, багийн эмч 2, эмийн санч 1, вакцины сувилагч 1 болон бусад мэргэжлийн бус ажилчдын хамт нийт 20 ажиллагчидтай.1974 нд ашиглалтанд орсон тоосгон хийцтэй, зориулалтын барилга. Инженерийн бие даасан хангамжтай. Эмнэлгийн үйл ажиллагаа явуулах стандартын шаардлага хангасан барилгатай. Хамгийн алслагдсан айл өрхийн үйлчлэх цэг 100-120 км түргэн тусламжийн үйлчилгээ үзүүлэхэд цаг хугацаа алдах, хөрөнгө их зарцуулах бэрхшээл гардаг. Туул голын гүүр ашиглагдахгүй байгаа шалтгаанаас тээвэр шатахууны зардалд хүндрэл /хэтрэлт үүсэх/ бэрхшээл тулгардаг. Сумын иргэдийн хувьд зүрх судас,амьсгалын зам, шээс бэлгийн зам, хоол боловсруулах системийн өвчлөл зонхилон тохиолддог болно.

Ажиллах хүч салбараар

Төрийн албанд 221 хүн ажиллаж байна.

Хот байгуулалт газрын харилцаа

Алтанбулаг сумын төв нь Засаг захиргаа- хөдөө аж ахуй- үйлчилгээний үүрэг давамгайлсан суурин юм. Сумын төв нь 4 багт хуваагддаг, нийт нутаг дэвсгэрийн хэмжээ 565,295га.-    Барилга байгууламжийн дэвсгэр газар 2636 га-    Гудамж талбай гамын газар 78 га-    Гэр хорооллын газар 253,2 га-    Шинээр өмчлүүлэх газар105,5га  иргэнд гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 52,5 га газар өмчилж үйлчилгээний зориулалтаар 4 ААНБ 1,16 га, өвөлжөө, хаваржааны  зориулалтаар 40 иргэнд 2,4 га, төмс хүнсний зориулалтаар 1,5 га, Уул уурхайн зориулалтаар 1 ААНБ 36,02 га газар олгогдсон. 2012 оны байдлаар авч үзвэл 115 иргэн гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 15,2 га газар өмчилж, үйлчилгээний  зориулалтаар 14 иргэн 1,2 га, өвөлжөөний зориулалтаар 221 иргэн 15,5 га, төмс хүнсний ногооны газрын зориулалтаар 105 иргэн 217 га, тариалангийн зориулалтаар 141 иргэн 11150 га, 52 аж ахуйн нэгж 24301 га,

Суманд хэрэгжиж буй төслүүд

1.    Хустайн байгалийн цогцолборт газрын “Орчны бүсийг хөгжүүлэх төсөл2.    Тайландын гүнжийн сангийн “Үдийн цай” хөтөлбөр3.    БНСАУ-ын “КОЁКО”-ийн цөлжилтийг бууруулах, тариалалтыг дэмжих төсөл4.    Малын индексжүүлсэн даатгал төсөл зэрэг төсөл хөтөлбөрүүд хэрэгжиж байна.

Сумын сор бүтээгдэхүүн

Төв аймгийн Алтанбулаг сумын Туулын гүний хүрээнд шавилан сууж байсан өвөг эцэг Лувсаннамсрай анх шашир малгайны цацаг болон гярга бүсийг тэмээний ноосыг ээрч нэхэж байсан бөгөөд төрсөн хүү Самданд болон нутгийн олонд гярга бүсийг нэхэхийг зааж өгч байсан байна.

Сумын хөшөө дурсгал

Монгол Улсын ардын жүжигчин циркийн алиалагч Ж.ДАНЗАН

Сумын хөшөө дурсгал

Улсад гурав айрагдсан Ц.Дугарын хурдан хул морь

Сумын индекс

Хуурайдуу сэрүүн зунтай, хахир өвөлтэй.1 дүгээр сарын дундаж температур -  31,7С7 дугаар сарын дундаж температур +17,8 Сжилийн дундаж салхины хурд 14 м/сжилийн хур тунадасны нийлбэр 219,6 мм

Орон нутгийн төсөв Суманд 44 аж ахуй нэгж үйл ажиллагаа явуулж жилд 1,7 тэрбум төгрөгийн ажил үйлчилгээ гүйцэтгэж байна.Улсад 13.3 сая, аймагт 105.4 сая, суманд 58.1 сая Нийт 176.6 сая төгрөгийн татвар төвлөрүүлж байна. Аймгаас санхүүгийн дэмжлэг 206.4сая, орон нутгаас 107 сая  төгрөгийн санхүүжилт авсан.Эдийн засгийн бүтэц Сумын нийт бүтээгдэхүүний 71,1 хувийг хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл, 15,8 хувийг Боловсрол, эрүүл мэнд төрийн үйлчилгээ, 6,5 хувийг халамж даатгал, 2,9 хувийг худалдааны салбар 2,1 хувийг банк санхүүгийн салбар, 1,3 хувийг мал эмнэлэг эрүүл ахуйн салбар, 0,3 хувийг бусад салбарууд эзэлж байна. Мал эмнэлэг 4, Хоршоо 5, 16 ХХК үйл ажиллагаа явуулдаг.

Зам тээвэр

Улаанбаатар хотоос 52 км зайтай. Үүнээс 34 км нь хатуу хучилттай авто зам, 18 км орон нутгийн чанартай шороон замтай. Сумын нутаг дэвсгэрийн зүүн урд захаар Дундговь, Өмнөговийн улсын чанартай зам дайран өнгөрдөг. Сумын төвөөс 12 км туул гол дээр баригдсан 90 м урттай модон гүүртэй. Тус модон гүүр нь 2012 оны 9 сард нурж тээврийн хэрэгсэл болон хүн мал тус гүүрээр зорчих боломжгүй болсон. Тээвэр болон зорчигч тээврийн үйлчилгээг авто тээврээр явуулдаг. Зорчигт тээврийн үйлчилгээг гэрээгээр гүйцэтгэж байна.

Ариутгах татуурга

Сумын төвд цэвэр усны эх үүсвэрийн гүн өрмийн 6-н худагтай. ЕББДСургууль, цэцэрлэг, эрүүл мэндийн төв, тус бүр өөрийн эзэмшлийн худгаас усан хангамж авдаг. Айл өрх ус зөөврийн машин болон ундны зориулалтын худгаас усан хангамжаа авдаг.Ариутгах татуурга байхгүй. ЕББДСургууль, цэцэрлэг, эрүүл мэндийн төв тус бүрдээ бохирын системтэй. Бохир соруулах машинаар зайлуулдаг.

Хүн ам өрхийн тоо

Орон сууц хангамж

4 айлын 5 орон сууц нь 1961 онд ашиглалтанд орсон. Орон сууцнууд ашиглалтын шаардлага хангахгүй  боловч  айлууд амьдарч байгаа.  Бусад айл өрхүүд амины орон сууц, гэрт амьдарч байна

Боловсрол

ЕББДСургуулийн 12 жилийн 16 бүлэгт 360 хүүхэд өдрөөр суралцаж, албан бус сургалтын дүйцсэн хөтөлбөрөөр бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол нөхөн олгох сургалтанд 30 хүүхэд нийт 400 –д хүүхэд суралцаж байна. Бага боловсролын хамран сургалт 66 хувь, суурь боловсролын хамран сургалт 70 хувьд хүрсэн. Удирдах ажилтан 3, багш 25, туслах ажилчин 22 нийт 50 ажиллагчидтай. Мэргэжлийн багшаар бүрэн хангагдсан бөгөөд багш нарын 62 хувь нь тэргүүлэх, заах аргач зэрэгтэй багш нар ажилладаг.

Эрүүл мэнд

2012 онд нийт 68 хүүхэд мэндэлж, 0-1 насны хүүхдийн эндэгдэл, эхийн эндэгдэл гараагүй байна. Нийт өвчлөлийг авч үзвэл халдварт бус өвчлөл 593, осол гэмтэл 5, халдварт өвчлөлийн 6 тохиолдол гарсан байна.

Соёл спорт

ЕББДСургуулийн спорт заал дулааны шугам муудсан, шал цөмөрсөн, үйл ажиллагаа явуулахад хүндрэлтэй. Төрийн болон төрийн бус байгууллагуудтай хамтран зохион байгуулсан хурал, уулзалтын ажил 23, мэргэжлийн урлагийн байгууллагын концерт 5, соёл хүмүүжлийн ажил үдэшлэг цэнгүүн 37, бөхийн барилдаан, уралдаан тэмцээн 4-н удаа зохион байгуулсан байна.

Ажилгүйдэл ядуурал

Нийт хүн амын 65,6 хувь буюу 1972 хөдөлмөрийн насны хүн байна. Хөдөлмөрийн насны хүн амын 75,9 хувь буюу 1498 ажиллагчид байна. Түүнээс эмэгтэй ажиллагчид 648, Хөдөлмөр эрхлэлтийн албанд бүртгэлтэй 15, хөдөлмөрийн насны хөдөлмөрийн чадваргүй 91, Хөдөлмөрийн насны суралцагч 117, Хөдөлмөрийн насны хөдөлмөр эрхлээгүй 251 хүн байгаагаас эмэгтэй 171 байна.

Барилга

2012 онд Хадгаламж банкны барилга,”Алтантуул Аргалхангай” хоршооны барилгыг бүх гишүүдийн дундын сангийн хөрөнгөөр шинээр барьж 100 хувь гүйцэтгэн ашиглалтад оруулсан байна.

Сумын сор бүтээгдэхүүн

Лигийн ухаа” ХХК  нь 1995 онд Бяслаг хоршоо нэртэй байгуулагдан Голланд улсын техник,технологийг ашиглан монгол үнээний сүүгээр Гоуда төрлийн хатуувтар бяслаг үйлдвэрлэхээр НҮБ-ын хөгжлийн хөтөлбөрийн Мон 94-303 төсөл гүйцэтгэгчээр ажиллаж эхэлсэн бөгөөд 1996 оны 06 сард анхны бяслагаа үйлдвэрлэж эхэлсэн. Экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн эсгий ширмэл ширдэг олбогийг уламжлалт гар аргаар эсгийгээ хийн эсгийн дээрээ үндэсний хээ угалз товойлгон урлан ширж тэмээний зогдорыг ээрч тэмээний утсаар оёсноороо бат бөх,чанартай,эдэлгээ удаан хүний биед ач тустай бүтээгдэхүүн юм.

Сумын хөшөө дурсгал

БНМАУ-ын баатар, иргэний нисэхийн анхны дарга Батлан хамгаалах яамны 1-р орлогч сайд хурандаа генерал Б.ЦОГ агсны гэрэлт хөшөө /сумын ЗДТГ-ын хашаанд/

Сумын хөшөө дурсгал

Өнгөт уулын бэлд орших                          Түрэгийн үеийн хүн чулуу

Сумын онцлог

Төв аймгийн Алтанбулаг сум нь газар зүйн байршлын хувьд монгол орны төв хэсэгт байрладаг. Нийслэл Улаанбаатар хоттой хил залгаа оршдог. Өргөн уудам газар нутагтай. Мал аж ахуйн бүс нутаг юм. Иргэдийн амжиргааны гол их үүсвэр мал аж ахуй дээр суурилдаг. Улаанбаатар хоттой хил залгаа зах зээлд ойрхон байрлалтай давуу талаа ашиглаж эрчимжсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэх боломжтой. Сумын нутаг дэвсгэр дээр зэвсэгт хүчний 119-р анги, зэвсэгт хүчний 311-р анги, төрийн тусгай хамгаалалтай хустайн байгалийн цогцолборт газрууд, батлан хамгаалахын болон байгаль орчны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байна. Тус сумын нутаг дэвсгэрт түгээмэл дархацтай ашигт малтмалын олборлолтын үйл ажиллагааг тусгай зөвшөөрөл бүхий аж ахуй нэгжүүд явуулж улс орны их бүтээн байгуулалтын ажилд хувь нэмрээ оруулж байна.