Үндэсний хөгжлийн газар

Ерөнхий мэдээлэл

Далайн түвшнээс дээш 1100-1600 м өндөрт өргөгдсөн. Физик газарзүйн хувьд тал хээрийн бүсэд оршдог. Сумын нутаг дэвсгэр нь тал хээр бөгөөд мал аж ахуй эрхлэхэд тохиромжтой.

Нийт газар нутгийн хэмжээ 741508 га.

Мал сүрэг

Мал, сүргийн бүтэцСумын хэмжээнд 243489 толгой малтайгаас 813 тэмээ, 17560 адуу, 12453 үхэр, 95660 ямаа, 117003 хонь байна. Нийт малд эзлэх хувийг малын төрлөөр авч үзвэл: тэмээ 0.3 хувь, адуу 7.2 хувь, үхэр 5.1 хувь, хонь 48.1 хувь, ямаа 39.3 хувь байна.    Сумын хэмжээгээр нийт 243489 мал тоологдсоноос цэвэр үүлдэр, эрлийз, нутгийн шилмэл омгийн 119.562 мянган толгой мал тоологдсон нь нийт малын 49.1 хувь байна.625 малчин өрх, 236 мал бүхий өрх байгаа нь сумын нийт өрхийн 68.8 хувийг эзэлж байна.

Зам тээвэр

Сумын газар нутаг дээгүүр нийслэлийг Баруун-Урт хоттой холбосон улсын чанартай хатуу хучилттай зам дайран өнгөрдөг. Багууд хоорондоо шороон замаар холбогддог.

Ус хангамж

Сумын төвд цэвэр усны эх үүсвэрийн гүний худаг 3 ажиллаж байна. Эдгээр худгуудаас албан байгууллага, айл өрхүүд цэвэр усны хэрэгцээгээ хангаж байна.

Хүн ам өрхийн тоо

Сумын хүн амын 52.9 хувь нь залуу болон дунд насныхан, 37.8 хувь нь хүүхэд, 9.3 хувь нь өндөр настан байна.

Орон сууц хангамж

Сумын хэмжээнд инженерийн бүрэн хангамжтай орон сууц байхгүй. 1989 онд баригдсан 2 айлын 1 давхар сууц нь ашиглалтын шаардлага хангахгүй болсон боловч уг сууцанд айл өрхүүд нь амьдарсаар байна. Амины орон сууцанд 139 өрх, нийтийн байранд 5 өрх, бусад нь гэр сууцанд амьдардаг. 

Боловсрол

Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуулийн 29 бүлэгт 880 хүүхэд өдрөөр суралцаж, албан бус боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол нөхөн олгох сургалтанд 43 иргэн суралцаж байна. Бага ангийн хамран сургалт 99,5 хувь, суурь боловсролын хамран сургалт 98,5 хувь, бүрэн дунд боловсролын хамран сургалт 98,5 хувьд хүрсэн байна. Ерөнхий боловсролын сургуульд мэргэжилтэй багшийн хангалт 100 хувь байгаа бөгөөд мэргэжил дээшлүүлэх хөрвөх сургалтанд нийт давхардсан тоогоор 79 багш хамрагдсан байна. Сумын хэмжээнд сургуулийн өмнөх насны хүүхэд 318 байгаагаас 210 хүүхэд цэцэрлэгт хамрагдаж байгаа бөгөөд сургуулийн өмнөх боловсролын хамралт 75 хувьтай байна. 

Цэцэрлэг

Сумын цэцэрлэг Баясгалант багийн нутагт байршилтай75 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 210 хүүхэд хүмүүжиж байна34 багш, ажиллагчидтай2003 онд ашиглалтанд орсон блокон хийцтэй, зориулалтын барилга. 2007 онд орон нутгийн 20 сая төгрөгийн санхүүжилтээр 50 хүүхдийн хүчин чадалтай 2 бүлгийн өргөтгөл баригдсан. 

Эмнэлэг

Эрүүл мэндийн төвБаясгалант багийн төвд байршилтай14 ортой3 их эмч, 6 бага эмч, 5 сувилагч, нийт 30 ажиллагчидтай1997 онд ашиглалтанд орсон тоосгон хийцтэй, зориулалтын барилга. 2010 онд Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил хөтөлбөр-3 төслөөр их засвар хийгдсэн.

Соёлын төв

Соёлын төвБаясгалант багийн төвд байршилтай280 хүний суудалтай, чулуун барилга, 1997 онд ашиглалтад орсон. Үндсэн 5, гэрээт 3 нийт 8 ажиллагсадтай.2007 онд Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар их засвар хийсэн, шинээр барих шаардлагатай.

Ажиллах хүч салбараар

Төрийн байгууллагад 144 хүн ажиллаж байна.

Хот байгуулалт газрын харилцаа

Мөнххаан сумын төв нь Засаг захиргаа, мал аж ахуйн үйлчилгээ давамгайлсан суурин юм.Сумын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг 2008 онд орон нутгийн төсвийн санхүүжилтээр боловсруулсан. Одоогийн байдлаар 295 иргэн гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 35.4 га газар өмчилж, 26 аж ахуйн нэгж 2.7 га, 63 иргэн 5.3 га газар эзэмшиж байна.

Засаг даргын тамгын газар

ЗДТГ-ын барилгаБаясгалант багийн нутагт байршилтай31 ажиллагчидтай2003 онд ашиглалтанд орсон модон хийцтэй, зориулалтын бус барилга. Инженерийн төвлөрсөн хангамж байхгүй. Шинээр тамгын газрын барилга барих шаардлагатай.

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: М.Дугаржавын хөшөөБайгуулагдсан он: 2003 онХөшөө, дурсгалын намтар: Шинэ үеийн дуу, хөгжмийн үндэслэгч, нийгэм соёлын нэрт зүтгэлтний дурсгалд зориулан бүтээсэн.

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: Нийгмийн хонгорБайгуулагдсан он: 2012 онХөшөө, дурсгалын намтар: 1824-1908 оны даншиг наадамд 25 түрүү авсан түүхтэй.  

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: Мөнх хааны гэрэлт хөшөөБайгуулагдсан он: 2012 онХөшөө, дурсгалын намтар: Их Монгол улсын 4 дэх Их хааны дурсгалын хөшөө

Сумын хөгжлийн зорилт

Тус сум нь Хөдөө аж ахуй, мал аж ахуйн гаралтай экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч сум болох зорилго тавьж дараах зорилтуудыг дэвшүүлэн ажиллаж байна. Үүнд: • Эдийн засгийн бүтцийг боловсронгуй болгож, хэрэглэгч сумаас үйлдвэрлэгч сум болох нөхцөлийг бүрдүүлэх• Ажлын байрыг 2 дахин нэмэгдүүлж, ажиллах хүчний байршлыг хүн амын суурьшил, газар нутгийн зохион байгуулалт, эдийн засгийн бүтэцтэй уялдуулан зөв байршуулах• Аймгийн жишиг сум болох• Суманд жишиг хороолол бий болгох• Зам ашиглалт, арчилгааны тасагтай болох

Сумын индекс

Хуурайдуу сэрүүн зунтай, хахир өвөлтэй.1 дүгээр сарын дундаж температур – 21,4 С7 дугаар сарын дундаж температур +21 Сжилийн дундаж салхины хурд 4,4 м/сжилийн хур тундасны нийлбэр 167,9 мм

Орон нутгийн төсөвСумын төсвийн нийт эх үүсвэр нь 240.9 сая төгрөг бөгөөд орон нутгийн төсвөөс авсан санхүүгийн дэмжлэг 207.8 сая төгрөг, татварын орлого 32,3 сая төгрөг, татварын бус орлого нь 0,8 сая төгрөгийн орлогоос тус тус бүрдэж байна.  Орон нутгийн нийт төсвийн зардал нь 233.9 сая төгрөг байна. Нийт зардлын 70.2 хувь нь цалин, 7.2 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл, 22.6 хувь нь урсгал шилжүүлэг, бусад зардал эзэлж байна.Сумын хэмжээнд нийт 36 аж ахуйн нэгж байгууллага үйл ажиллагаа явуулж улсад 9.7 сая, аймагт 86.4 сая, орон нутагт 15.8 сая нийт 111.9 сая төгрөгийн татвар төвлөрүүлж байна.Нийт үйлдвэрлэсэн бүтээгдхүүний 76 хувь нь ХАА-н бүтээгдхүүн, 4 хувь нь Аж үйлдвэрийн бүтээгдхүүн, 2 хувь нь газар тариалан, 18 хувь нь үйлчилгээ байна. 

Газар тариалан

Сумын хэмжээгээр 2012 онд 6 га талбайд төмс, 2.5 га талбайд хүнсний ногоо, 1 га талбайд тэжээлийн ургамал тариалж 72 тонн төмс, 27.5 тонн хүнсний ногоо, 1.5 тонн тэжээлийн ургамал хураан авсан.

Цахилгаан хангамж

Сум нь эрчим хүчний төвлөрсөн системд 2005 онд холбогдсон. 15/0,4 кВ-ын цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, дэд станцын хамт баригдсан.

Дулаан хангамж

Сумын төвд төвлөрсөн уурын зуух байхгүй. Төсөвт байгууллагууд болон аж ахуй нэгж, айл өрхүүд нийт 21 нам даралтын зуухаар дулаанаа хангаж байна.

Шилжилт хөдөлгөөн

Нийгмийн үйлчилгээний барилга, байгууламж

Сургууль

Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуульБаясгалант багийн нутагт байршилтай360 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 880 хүүхэд суралцаж байна53 багш, ажиллагчидтай1989 онд ашиглалтанд орсон 2013 онд 160 хүүхдийн хичээлийн барилгын өргөтгөл баригдаж ашиглалтанд орсон.

Эрүүл мэнд

Сумын эрүүл мэндийн төв, эргэлтийн эмийн санд 3 их эмч, 12 эмнэлгийн тусгай мэргэжилтэн ажиллаж байна. 2012 онд нийт 72 хүүхэд мэндэлж, 0-1 насны хүүхдийн эндэгдэл, эхийн эндэгдэл байхгүй. Хэвтэн эмчлүүлэгсэд 452, дундаж ор хоног 9,4 байна. Нийт өвчлөлийг авч үзвэл халдварт бус өвчлөл 311, осол гэмтэл 20, халдварт өвчлөлийн 21 тохиолдол гарсан байна. 

Соёл спорт

1997 онд ашиглалтанд орсон 280 хүний суудалтай соёлын төв үйл ажиллагаа явуулж байна. Ерөнхий боловсролын сургуулийн спорт зааланд спортын арга хэмжээг зохион байгуулж байна. Тус сум ахуйн үйлчилгээний нэгдсэн төв байхгүй. Сумын хэмжээнд 28 дэлгүүр, нийтийн хоолны 5 цэг, үсчин 2, гутал засвар 2, оёдлын 7 цэг үйл ажиллагаа явуулж байна.

Шашин сүм хийд

Суманд Буддагийн хийд 1 байдаг. Тухайн хийдэд нийт 10 лам хуварга ажиллаж байна.

Ажилгүйдэл ядуурал

Суманд бүртгэлтэй ажилгүй 32 иргэд байна. Нийт ажилгүй иргэдийн 51.2 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийг боловсролын түвшингээр нь авч үзвэл 15.6 хувийг дээд, 6.25 хувийг тусгай дунд, 28.1 хувийг бүрэн дунд, 21.8 хувийг бүрэн бус дунд, 28.1 хувийг бага буюу боловсролгүй хүмүүс тус тус эзэлж байна.

Барилга

Орон нутгийн барилгын компануудын 2012 оны барилга угсралт, их засварын ажил нь 400 сая төгрөгийн гүйцэтгэлтэй байна. Үүнээс улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хийгдэж байгаа Сургуулийн барилгын өргөтгөлийн ажил 90 хувийн гүйцэтгэлтэй байна.

Суманд хэрэгжиж буй төслүүд

Малын индексжүүлсэн даатгал төсөлЖижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих төсөлТогтвортой амьжиргаа-2Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн төслүүдБНЧУлсын Критасчех байгууллагаас хэрэгжүүлж буй төсөлМерсикорын төслүүдГлобаль интернешнл ТБ сайн засаглал

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: Юндэн Нансалмаа нарын хөшөөБайгуулагдсан он: 2012 онХөшөө, дурсгалын намтар: 1800 оны эхэнд Далай вангийн хошуунд төрсөн тэдгээр хүмүүсийн дурсгалд нь зориулсан

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: Ц.Буянтогтох аврагын хөшөөБайгуулагдсан он: 2006 онХөшөө, дурсгалын намтар: Даншигийн их аваргын дурсгалд зориулан бүтээсэн

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: Д.ДогсомБайгуулагдсан он: 2012 онХөшөө, дурсгалын намтар: Ардын хувьсгалын анхны 7-ийн нэгийн дурсгалд

Сумын онцлог

Цагаан уулс, Шинэ ус, Цээл, Хайрхан чулуу, Хавцгайт, Баянцагаан зэрэг байгалийн гоо сайхныг илтгэх үзэсгэлэнт хөндийнүүд нь аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд бусад сумдаас илүү боломжтойгоороо онцлог юм.Улаанбаатар хотоос 483 км, аймгийн төвөөс 103 км зайд, Хэнтий, Сүхбаатар аймгийн чиглэлийн төв зам дагуу байрладгаараа онцлог юм.