Үндэсний хөгжлийн газар

Ерөнхий мэдээлэл

Хамгийн нам дор цэг нь Ойгон нуурын урд зах далайн түвшнээс дээш 1664,2 метр, хамгийн өндөр цэг нь Тэмээн чулууны хяр 2727,6 метр өргөгдсөн. Физик газар зүйн хувьд Хан Хөхийн захын салбар уулсын мужид, геоморфологийн хувьд бол Идэр Тэсийн голын сав нутгийн дунд оршдог. Тэмээн чулууны Хяр, Оройн товгорын элс, Шар нуруу, Аргалант, Дааган дэл, Баян-Айраг, Хөдрөгийн уулсаар хүрээлэгдсэн.Ойгон нуурын сав орчмын 108 нууртай, Улаагчин Хавцгайт, Цорго, Жаргалт, Жарантайн голуудтай, уул тал хээр бүхий мал аж ахуй, газар тариалан хөгжүүлэхэд зохимжтой нутагтай.Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл.

Нийт газар нутгийн хэмжээ 267182 га.

Мал сүрэг

Мал, сүргийн бүтэцСумын хэмжээнд 77229 толгой малтайгаас 6 тэмээ, 5740 адуу, 3242 үхэр, 45617 хонь, 22624 ямаа байна. 

Зам тээвэр

Сумын төвөөс 8 км зайтай сумын нутаг дэвсгэр дээгүүр Улаанбаатар хоттой холбосон улсын чанартай шороон зам дайран өнгөрдөг. Багууд хооронд шороон замаар холбогдохог. Баянцагаан багийн төв сумаас 62 км, Аргалант баг 10 км, Ойгон баг 20 км-т байршиж байна. Ойгон багийн нутаг дэвсгэрт Могой Жарантайн модон гүүрээр хойд талын сумуудын сайжруулсан шороон зам дайран өнгөрдөг.

Ус хангамж

Сумын төвд цэвэр усны эх үүсвэрийн гүний 1 худаг ашиглаж 2 гүний худгийн цооног хөлдөлттэй ашиглагдаагүй байна. Сумын төвөөс 900 метрийн зайд Цоргын голын эх булаг, Сант толгойн рашаан зэргээс сумын төвийн 300 гаруй өрх усаа авч ашигладаг. Багуудад инженерийн хийцтэй 8 худаг ажиллаж байна.

Хүн ам өрхийн тоо

Нийт хүн амын 30.7 хувь нь сумын төвд амьдардаг. 75.5 хувь нь залуу болон дунд насныхан, 13.6 хувь нь хүүхэд, 10.9 хувь нь ахмадууд байна.

Орон сууц хангамж

Сумын хэмжээнд инженерийн бүрэн хангамжтай орон сууц байхгүй, суманд амины 120 гаруй орон сууц бусад өрх гэр сууцанд амьдарч байна. 

Боловсрол

Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуулийн 17 бүлэгт 380 суралцагч өдрөөр суралцаж, иргэдийн насан туршийн боловсролын хөтөлбөрөөр бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол нөхөн олгох сургалтанд 11 иргэн суралцаж байна. Бага, дунд боловсролын хамран сургалт 100 хувьд хүрсэн байна. Ерөнхий боловсролын сургуульд мэргэжлийн багшийн хангалт 100 хувьтай, багш нар мэргэжил боловсролоо дээшлүүлэх сургалтанд тогтмол хамрагдаж байна. Сумын цэцэрлэгийн насны 169 хүүхдээс 83 хүүхэд хамран сурч байгаа тул сумын иргэд хөдөлмөрчдийн саналаар 150 ортой хүүхдийн барилга барих шаардлагатай байна.

Цэцэрлэг

Түдэвтэй сумын Цорго багийн төвд байршилтай.50 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 83 хүүхэд хүмүүжиж байгаа11 багш ажиллагчидтай1986 онд ашиглалтанд орсон, дүнзэн хийцтэй зориулалтын барилгаИнженерийн төвлөрсөн хангамжгүйГадна болон дотор тал цементэн. Шавар ханатай, төмөр дээвэртэй боловч дусаал гоожин дотор хана мөөгөнцөртсөн.

Эмнэлэг

Цорго багт байршилтай. 4 эмч, 4 сувилагч, 4 багийн эмч, эх баригч, хүүхэд хариуцсан мэргэжилтэн, дүн бүртгэгч, НЭМ-ийн арга зүйч болон нийт 34 ажилтантай. 2007 онд ашиглалтанд орсон, блокон хийцтэй зориулалтын барилга, 1-р давхарт: амбулатор, хүлээн авах, гал тогоо, эргэлтийн эмийн сан тус тус байрлаж байна. 2 давхарт: Мэс засал, төрөх, эмэгтэйчүүд, эхчүүдийн амрах байр, дотор, хүүхэд, цэвэр, бохир боолт, тарианы өрөө, жижүүрийн пост зэрэг байрлаж байна. Зөөврийн усан хангамжтай, цэвэр бохир нь гаднаа байрладаг. 2 машины гражтай. Амбулаторын хэсэгт өргөтгөл хийх шаардлагатай байна. 

Шашин сүм хийд

Сумын хэмжээнд 1 хийдтэй. Хийд нь Лэгвийжүдлэн нэртэйгээр 1995 онд сүсэгтэн олны дэмжлэгтэйгээр байгуулагдсан. Одоогийн байдлаар 3 лам, 1 нягтлантайгаар үйл ажиллагаа явуулж байна. 

Ажилгүйдэл ядуурал

Суманд бүртгэлтэй ажилгүй 75 иргэн байна. Нийт ажилгүй иргэдийн 61.3 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийг боловсролын түвшингээр нь авч үзвэл 28 хувийг дээд, 9.4 хувийг тусгай дунд, 62.6 хувийг бүрэн дунд тус тус эзэлж байна.

Барилга

Орон нутгийн барилгын компаниудын 2012 оны барилга угсралт, их засварын ажил нь 1,9 тэрбум төгрөгийн гүйцэтгэлтэй байна. Үүнээс улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хийгдэж байгаа ажил 100 хувийн гүйцэтгэлтэй байна.

Суманд хэрэгжиж буй төслүүд

Малын индексжүүлсэн даатгал төсөлЖижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих төсөлХөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн төслүүд

Сумын хөшөө дурсгал

1 2 хутагтын суварга алдартнуудын дурсгалын багана 2007 онд Сумын 80 жилийн ойгоор сумын төвд Сант толгойн оройд босгосон2 Монгол улсын анхны Ерөнхийлэгч П.Очирбатын төрсөн газарт байшин 2010 Ерөнхийлэгч П.Очирбатын төрсөн газар Хужиртын өврийн Бунхантад байшин барьж тохижуулсан3 Хунхуйн бунхан чулуу Хүннүгийн үеийн дурсгал 1993 онд хамгаалалтад авсан/ Баянцагаан багийн Хунхуйн адагт Хүннүгийн үед босгосон бунханы гадуур байр барьж хам гаалсан. 4 Гүн бандид гэгээний дурсгалын багана 2005 он Гүн бандид гэгээн Ч.Жигмэджанцангийн төрсөн газар, өвөр булгийг Улаанбаатар хотын нутгийн зөвлөл сумын ЗДТГ-тай хамтран босгосон5 Бага бандид гэгээний дурсгалын багана 2005 он Бага бандид гэгээн В.Чойгдамбын төрсөн газар Тавсагт Улаанбаатар хотын нутгийн зөвлөл сумын ЗДТГ-тай хамтран дурсгалын багана босгосон

Сумын онцлог

Тус сум Завхан аймгийн хойд чиглэлийн сумдын бүсийн төвөөр томьёологдон хөгжиж ирсэн сум дундын статустай хүн эмнэлэг, Цагдаагийн тасаг, 11 жилийн Сургууль, Холбоо, Шуудан холбоо 2000 гаруй га эргэлтийн талбайтай, малын тэжээл хүнсний ногоо тариалж ирсэн уламжлалаа сэргээн Жарантайн услалтын системийг их засварт оруулан ашиглаж улмаар газар тариаланг хөгжүүлэх боломжтой. Сумын мэдэлд байгаа аюулаас хамгаалах өвс тэжээлийн нөөцийн саравчтай агуулахыг бүрэн ашиглах бололцоо бий. Ойгон, Хунт нуурын сав газрын Могой, Жаргалт, Жарантай, Цорго, Улаагчин, Шаврын гол зэрэг нуур, гол ус элбэгтэй• Суурин болон бэлчээрийн мал аж ахуйг эрчимжүүлж бэлчээрийн удирдлагыг оновчтой болгон, эрхлэх бэлчээр нутгийн боломжтой.• Аймагтаа сор бүтээгдэхүүн болсон айраг цагаан идээ үйлдвэрлэдэг уламжлалыг улам хөгжүүлэх боломжтой.

Сумын индекс

Түдэвтэй сумын цаг уурын харуул нь 1974 оны 10 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн өнөөг хүртэл тасралтгүйгээр үйл ажиллагаагаа явуулсаар байна.Хуурайдуу сэрүүн зунтай, хахир өвөлтэй.1 дүгээр сарын дундаж температур -28.6 С7 дугаар сарын дундаж температур +17.3 Сжилийн дундаж салхины хурд 6-12 м/с, хамгийн их салхины хурд нь 24 м/сжилийн хур тунадасны нийлбэр 204,8-300 мм

Орон нутгийн төсөв.Сумын төсвийн татварын нийт орлого нь 116,2 сая төгрөг бөгөөд улсын төвлөрсөн төсвийн шилжүүлэг 1 тэрбум төгрөг, сумын өөрийн орлого 5,0 сая төгрөг байна.Орон нутгийн нийт төсвийн зардал нь 1 тэрбум 221 сая төгрөг байна. Нийт зардлын 60.5 хувь нь цалин, 6.8 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл, 24.8 хувийг урсгал шилжүүлэг, 7.9 хувийг нь бусад зардал эзэлж байна.Сумын хэмжээнд нийт 18 аж ахуйн нэгж байгууллага үйл ажиллагаа явуулж 120.7 сая төгрөгийн бүтээгдэхүүн, жижиг дунд үйлдвэрлэл буюу хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч 20 хүн үйлдвэрлэл үйлчилгээ явуулж 25,1 сая төгрөгний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж аймагт 4.1 сая, орон нутагт 116.2 сая нийт 120.3 сая төгрөгийн татвар төвлөрүүлж байна.

Газар тариалан

Сумын хэмжээнд нийт 54 га-д газар тариалан эрхэлдэг. Үүнээс 14.8 хувьд нь төмс, хүнсний ногоо 11.2 хувьд нь малын тэжээл 74 хувьд нь бусад таримал тариалж байна.

Цахилгаан хангамж

Тус суманд “Алтай-Улиастай “ эрчим хүчний 35 квт-ын дэд станц баригдаж, 2012 оноос төвийн эрчим хүчинд холбогдож сум нийтээр эрчим хүчээр хангагдсан. Сумын эрчим хүчний салбарт 2 хүн ажилладаг.Мөн 2012 оны 6 сард Ойгон баг эрчим хүчинд холбогдсон бөгөөд Аргалант баг 2013 онд төвийн эрчим хүчинд холбогдоно.

Дулаан хангамж

Бүх байгууллага аж ахуйн нэгжүүд нь тус бүрдээ уурын зуух, ердийн галлагаатай. 11 жилийн дунд сургууль, 75 хүүхдийн байр, Сум дундын эмнэлэг, Цагдаагийн тасаг, ЗДТГ, Жамуух хоршоо, Мэдээлэл холбооны сүлжээ ТӨХК, цахилгаан холбоо ХХК, ХААН банк нь нам даралтын уурын зуухаар, бусад Соёлын төв Цэцэрлэг ААН, төрийн бус байгууллагууд ердийн галлагаатай байна.

Шилжилт хөдөлгөөн

Тус сум нь Улаанбаатар хотоос 1000 км-т, аймгийн төвөөс 196 км-ийн зайд оршдог, нийслэл болон аймгийн төвөөс алслагдсан, зах зээлээс хол, хүн амын дийлэнх нь мал аж ахуй эрхэлдэг. Төсвийн байгууллагад нийт 116 хүн ажиладаг. Үүнээс эрэгтэй 42, эмэгтэй 74 ажиллаж байна.

Нийгмийн үйлчилгээний барилга, байгууламж

Сургууль

• 160, 320 хүүхдийн хичээлийн байр, 75 хүүхдийн дотуур байртай.• 52 багш ажилчидтай  • Магистр багш 4• Тэргүүлэх багш 8• Заах аргач зэрэгтэй багш 10 • 320 хүүхдийн хичээлийн байр 2011 онд ашиглалтанд орсон шинэ байртай.

Эрүүл мэнд

Сум дундын эмнэлгийн 20 ортой 1 эмнэлэг, 2 эмийн сан үйл ажиллагаа явуулж, 4 их эмч, 15 тусгай мэргэжилтэн ажиллаж байна. 2012 онд нийт 28 хүүхэд мэндэлж 0-1 насны хүүхдийн эндэгдэл, эхийн эндэгдэл байхгүй. Нийт үзлэг нь 7243 үүнээс урьдчилан сэргийлэх үзлэг 2720, амбулаторын үзлэг 1217 жилд нэг иргэний үзүүлсэн тоо 3.9, эмнэлэгт 318 хүн хэвтэж ор хоног 28229 байна. Халдварт бус өвчин 694 тохиолдол бүртгэгдэж, халдварт өвчин гараагүй байна. Эрүүл мэндийн сургалт 13 удаа явагдаж 600 хүн хамрагдсан байна. 2012 онд шинээр 50 жирэмсэн эх хяналтанд авсны эхний 3 сартайд нь 43 эхийг хяналтанд авсан. Дархлаажуулалтын нийт хамрагдалтын хувь нь 100 хувь байна. Эрүүл хүүхэд аяны хүрээнд 614 хүүхдийг үзлэгт хамруулсан. 

Соёлын төв

Цорго багийн нутагт байршилтай 200 хүний суудалтай 5 ажиллагчидтай1967 онд ашиглалтанд орсон модон хийцтэй, зориулалтын барилга. Тус төв нь ердийн галлагаатай2007 онд их засвар хийгдсэн боловч дээвэр болон хананаасаа ус нэвтэрч гоождог.Өвлийн улиралд шалнаас болон тайзнаасаа хүйтэн шуурдаг учраас ердийн галлагаанд муу халдаг. Иймд Соёлын төвийн барилга шинээр барих шаардлагатай.

Ажиллах хүч салбараар

Төрийн байгууллагад 130 хүн ажиллаж байна.

Хот байгуулалт газрын харилцаа

2012 оны байдлаар 20 иргэн гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 1.6 га газар өмчилж, 182 иргэн 14.56 га газар эзэмшиж, 222 иргэн 133.2 га газрыг өвөлжөөний зориулалтаар , 10 аж ахуйн нэгж 78 га газар газар тариалангийн зориулалтаар эзэмшиж байна.

Засаг даргын тамгын газар

Засаг даргын Тамгын газар нь өөрийн байргүй учир 100 хүүхдийн 2 давхар дотуур байранд сум дундын Цагдаагийн тасагтай хамтран байрлаж, ажил үйлчилгээ явуулж байна. Иймд Засаг даргын Тамгын газарт байрны асуудлыг зайлшгүй шийдвэрлэх шаардлагатай байна.

Сумын сор бүтээгдэхүүн

Гүүний айраг. 2009 онд Завхан аймгийн сүү цагаан идээний үзэсгэлэн худалдааны үеэр Ойгон багийн малчин Д.Батаагийн исгэсэн гүүний айраг аймгийн шилдэг бүтээгдэхүүнээр шалгарч алтан медаль хүртсэн. 

Сумын хөгжлийн зорилт

Түдэвтэй нутгийн иргэд олон нийтийн оюун ухаан, бүтээлч санаачлагыг дэмжин өөрөө өөрийгээ тэтгэх чадвартай эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлж байгалийн баялгийг үр өгөөжтэй ашигласан, хөдөө аж ахуй жижиг дунд үйлдвэрлэл, аялал жуулчлалыг хөгжүүлж өөрийн сумын онцлогийг ашиглан аймгийн хойд чиглэлийн сумдын бүсийн төв буюу загвар сум болох зорилгын хүрээнд дараах зорилтыг тавьж байна.Ажлын байр хөгжлийн түлхүүрСум орон нутгийн түүхий эд, нөөц боломжид тулгуурласан зах зээлд өрсөлдөх чадвартай эдийн засгийн бүтцийг бий болгож дэвшилтэт технологи бүхий боловсруулах аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх, хөдөлмөрийн насны иргэдээ ажлын байраар хангах, төр, хувийн хэвшлийн хэлцлийг шинэ шатанд гаргах, бизнест ээлтэй орчин бүрдүүлэх• Тогтвортой суурьшил-нутгийн хөгжил, эдийн засгийн хөгжлийг хангах тогтвортой өсөлтийг дэмжих, төвлөрлийг сааруулах, орон нутагтаа ажиллаж амьдрах таатай нөхцөлийг бүрдүүлэх• Чанартай үйлчилгээ-нийгмийн баталгаа: Нийгмийн салбар үйлчилгээни чанар хүртээмжийг нэмэгдүүлэх иргэдийнхээ эрх ашгийг хамгаалах ажлыг шинэ шатанд гаргахын зэрэгцээ жижиг, дунд үйлдвэрлэл байгуулах замаар 60 ажлын байр бий болгож, ажилгүйдэл ядуурлыг бууруулах. • Сайн засаглал-иргэний оролцоо: Төрийн үйлчилгээг ил тод, нээлттэй хүнд сурталгүй болгож, хариуцлага хяналтыг үйл ажиллагааны үндсэн зарчим болгон мөрдүүлж төрийн зарим чиг үүргийг иргэний нийгмийн байгууллагаар гүйцэтгүүлж ард иргэдээ төрөлх нутагтаа сайхан амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх.• Аюулгүй орчин-тэгш боломж: Иргэдийн амгалан тайван байдлыг хангах, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, эрх зүйн сургалт сурталчилгааны хүртээмжийг нэмэгдүүлэн шинэчлэлийг гүнзгийрүүлж байгаль орчныг хамгаалах, цөлжилтийг сааруулах замаар ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлэх