Үндэсний хөгжлийн газар

Ерөнхий мэдээлэл

Далайн түвшнээс дээш 1924-3128 м өргөгдсөн. Физик газар зүйн хувьд Хангайн уулсын мужид, геоморфологийн хувьд Идэр Тэсийн уулархаг уулсын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл.Сумын нутаг дэвсгэр нь өндөр уул, даваа бүхий мал аж ахуй болон газар тариалан эрхлэхэд тохиромжтой.

Нийт газар нутгийн хэмжээ 377598 га.

Мал сүрэг

Сумын хэмжээнд 163801 толгой малтайгаас тэмээ 61, адуу 9594, үхэр 17404, хонь 91487, ямаа 45255 байна.Сумын нийт 1,6 мянга буюу 1,0 хувь нь цэвэр үүлдэр, эрлийз, нутгийн шилмэл омгийн мал байна.  1053 малчин өрх, 221 мал бүхий өрх байгаа нь сумын нийт өрхийн 80,6 хувийг эзэлж байна. 

Зам тээвэр

Сумын нутаг дэвсгэр дээгүүр Улаанбаатар хотыг баруун аймгуудтай холбосон улсын чанартай 80 км авто зам дайран өнгөрдөг. Багууд хоорондоо шороон замаар холбогддог.

Ус хангамж

Сумын төвд цэвэр усны эх үүсвэрийн гүний 6 худаг, 25 м3 багтаамжтай 2 усан сан, 45 м3/хоног хүчин чадалтай 1 насос станц, 50 м3/хоног хүчин чадалтай 1 ус зөөлрүүлэх, цэнгэгжүүлэх төхөөрөмж байгаа боловч 1 усан сан ашиглалтаас гарсан, 845 айл өрх 2 ус түгээх байрнаас усаа авч байна.

Хүн ам өрхийн тоо

Орон сууц хангамж

Сумын хэмжээнд инженерийн бүрэн хангамжтай орон сууц байхгүй бөгөөд амины орон сууц, гэр сууцанд амьдардаг. 1000 айлын орон сууцны хөтөлбөрийн хүрээнд баригдсан 8 айлын орон сууц 2007 онд баригдсан, 

Боловсрол

Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуулийн 41 бүлэгт 1237 хүүхэд өдрөөр суралцаж, албан бус боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол нөхөн олгох сургалтанд 47 иргэн суралцаж байна. Бага ангийн хамран сургалт 100 хувь, суурь боловсролын хамран сургалт 99,6 хувьд хүрсэн. Ерөнхий боловсролын сургуульд мэргэжилтэй багшийн хангалт 100 хувьтай байна. Мэргэжил дээшлүүлэх сургалтанд нийт 70 багш хамрагдаж байна.

Цэцэрлэг

Хүүхдийн цэцэрлэгБаян-Ухаа багийн нутагт байршилтай90 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 210 хүүхэд хүмүүжиж байна29 багш, ажиллагчидтай1985 онд ашиглалтанд орсон модон хийцтэй, зориулалтын барилга. Инженерийн төвлөрсөн хангамж байхгүй. 40 хүүхдийн байр нь гадна өнгөлгөө хийсэн боловч дотор хана цуурсан, шаланд мөөгөнцөр үүссэн мэргэжлийн хяналтын дүгнэлтээр хаах дүгнэлт гарсан тул зориулалтын шинэ барилга барих шаардлагатай.

Эмнэлэг

Хүн эмнэлэгБаян-Ухаа багийн нутагт байршилтай15 ортой2 эмч, 19 сувилагч нийт 32 ажиллагчидтай2006 онд ашиглалтанд орсон цутгамал хийцтэй, зориулалтын барилга. Инженерийн бие даасан хангамж байхгүй. Эмнэлгийн үйл ажиллагаа явуулах стандартын шаардлага хангахгүй байгаа тул тус барилгыг их засвар хийж барилгын өргөтгөл хийх шаардлагатай.

Соёлын төв

Соёлын төвБаян-Ухаа багийн нутагт байршилтай200 хүний суудалтай6 ажилтантай1971 онд ашиглалтанд орсон модон хийцтэй, зориулалтын барилга. Инженерийн төвлөрсөн хангамж байхгүй. Тус барилга нь олон жилийн хугацаанд элэгдэлд маш их орсон байна. Шинээр Соёлын төвийн барилга барих шаардлагатай.

Ажиллах хүч салбараар

Төрийн байгууллагад 215 хүн ажиллаж байна.

Хот байгуулалт газрын харилцаа

Их-Уул сумын төв нь Засаг захиргаа-хөдөө аж ахуй-үйлчилгээний үүрэг давамгайлсан суурин юм.Сумын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг 2007 онд орон нутгийн төсвийн санхүүжилтээр боловсруулсан. Сумын төвийн суурьшлын бүс хүн амын механик өсөлтөөс шалтгаалан сүүлийн 4 жилийн хугацаанд 50 га-гаар нэмэгдсэн. Сумын төвийн нутаг дэвсгэрийн бүсчлэлийн өнөөгийн байдал:орон сууц, олон нийтийн бүс 120 гаүйлдвэрлэлийн бүс 10 ганогоон байгууламж, амралт, аялал жуулчлалын бүс 50 гахөдөө аж ахуйн бүс 3000 газуслангийн бүс 500 га2012 оны байдлаар 182 иргэн гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 14 га газар өмчилж, 250 иргэн, өвөлжөө, хаваржааны зориулалтаар 125,0 га, 36 иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллага үйлдвэр, үйлчилгээний зориулалтаар 10,5 га, 29 иргэн аж ахуйн нэгж газар тариалангийн зориулалтаар 9,8 га газар тус тус эзэмшиж байна.

Цагдаагийн хэсэг

Нийт 3 ажилтантай, барилга нь 2007 онд ашиглалтанд орсон, 3 өрөөтөй, Нам даралтын зуухаар халдаг. 

Сумын сор бүтээгдэхүүн

Бүтээгдэхүүний нэр: Монгол гутал /угалзтай/Их бие нь битүү угалз бүхий ширэн ултай эрхээмэл түрүүтэй /угалзтай/ булгаарин гутал, нутгийн сор бүтээгдэхүүний нэг юм

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: Бичигт хясааБичигт хясаа нь сумын төвөөс зүүн урд зүгт 7 км-ийн зайд Идэр голын хойд эрэг дээр оршдог бичиг соёлын дурсгал бүхий хадан уул юм

Сумын онцлог

Тарвагатайн нурууны уулархаг ойн бүсэд байдаг. Өвөлдөө маш хүйтэрч цас их унадаг. Жимс жимсгэний ихээхэн нөөцтэй. Хүн ам ихтэй. Мянганы замын хэвтээ тэнхлэгийн дагуу байрлалтай тул зам харилцааны давуу тал нь тус сумын хөгжил дэвшилд ихээхэн гол онцлог болдог юм.

Сумын индекс

Зундаа хуурайдуу сэрүүн, өвөлдөө маш их хүйтэрдэг.1 дүгээр сарын дундаж температур -41 С7 дугаар сарын дундаж температур +32 Сжилийн дундаж салхины хурд 8-10 м/сжилийн хур тунадасны дундаж 198 мм

Орон нутгийн төсөв.Сумын төсвийн нийт орлого нь 1 780,1 сая төгрөг бөгөөд улсын төвлөрсөн төсвийн шилжүүлэг 1 560,9 сая төгрөг, сумын өөрийн орлого 219.2 сая төгрөгөөс бүрддэг.  Орон нутгийн нийт төсвийн зардал нь 1 743,5 сая төгрөг байна. Нийт зардлын 67,7 хувь нь цалин, 7,5 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл, 24,8 хувийг нь бусад зардал эзэлж байна.Эдийн засгийн бүтэцСумын хэмжээнд нийт 52 аж ахуйн нэгж байгууллага үйл ажиллагаа явуулж 1,5 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж улсад 3,3 сая, төгрөгийн татвар төвлөрүүлж байна.Тус суманд жилд 600-800 сая төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг жижиг дунд үйлдвэрүүд бий болсоор байна

Газар тариалан

Сумын хэмжээнд нийт 12 га-д газар тариалан эрхэлдэг. Үүнээс 75,0 хувьд нь төмс, хүнсний ногоо, 25,0 хувьд бусад бүтээгдэхүүн тариалж байна.Сумын хэмжээгээр жилд 8,0 га талбайд төмс, 1,0 га талбайд хүнсний ногоо, 3,0 га талбайд тэжээлийн ургамал тариалж 35,0 тонн төмс, 4,7 тонн хүнсний ногоо, 25,0 тонн тэжээлийн ургамал хураан авсан.

Цахилгаан хангамж

Сум нь төвлөрсөн эрчим хүчний системд Хөвсгөл аймгийн Жаргалант сумаас холбогдсон . 

Дулаан хангамж

Сумын төвд төвлөрсөн уурын зуух байхгүй бөгөөд 12-жилийн сургуульд, ЗДТГ, Цэцэрлэг, Хүн эмнэлэг зэрэг газруудад 9 нам даралтын зуух ажилладаг.

Шилжилт хөдөлгөөн

Сумын хүн амын 68 хувь нь залуу болон дунд насныхан, 29 хувь нь хүүхэд, 3 хувь нь ахмадууд байна. Нийт хүн амын 60 хувь нь сумын төвд амьдардаг, Улсын чанартай төв зам дагуу байрладаг бөгөөд энэ нөхцөл нь хүн амын шилжилт хөдөлгөөний тогтвортой байдалд эерэгээр нөлөөлж байна.

Нийгмийн үйлчилгээний барилга, байгууламж

Сургууль

2010 онд 320 хүүхдийн хичээлийн шинэ байр ашиглалтанд орсон. Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуульБаян-Ухаа багийн нутагт байршилтай1-р байр нь 320 хүүхдийн хүчин чадалтай, 2-р байр нь 160 хүүхдийн хүчин чадалтай, нийт 3 хичээлийн байртай 1237 хүүхэд суралцаж байна105 багш, ажиллагчидтай160 хүүхдийн хичээлийн байр 1997 онд ашиглалтанд орсон их засвар хийх шаардлагатай. 

Эрүүл мэнд

Суманд 15 ортой эмнэлэг үйл ажиллагаа явуулж, 2 их эмч, 19 тусгай мэргэжлийн ажилтантай ажиллаж байна.Хувийн хэвшлийн 1 эмийн сантай.2012 онд нийт 127 хүүхэд мэндэлж, 0-1 насны хүүхдийн болон эхийн эндэгдэл 1 байна. Нийт өвчлөлийг авч үзвэл халдварт бус өвчлөл 1933, осол гэмтэл 6, халдварт өвчлөлийн 19 тохиолдол гарсан байна.

Соёл спорт

Соёлын төв нь 200 хүний суудалтай 1971 онд ашиглалтанд орсон. Тус барилгад урлагийн тоглолт, дугуйлан, номын сангийн үйлчилгээ зэрэг соёл урлагийн бүх үйл ажиллагаа явагддаг.Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуулийн зааланд спортын арга хэмжээ зохион байгуулж байна.Тус сум Ахуйн үйлчилгээний нэгдсэн төв байхгүй, 38 жижиг дэлгүүр, нийтийн хоолны 1 , үсчин гоо сайхны 3, гутал засварын 2, оёдлын цех 2 тус тус үйл ажиллагаа явуулж байна. 

Шашин сүм хийд

Сумын хэмжээнд буддын 1 сүм байна.Хийдэд нийт 10 лам хуврага ажиллаж байна.

Ажилгүйдэл ядуурал

Суманд бүртгэлтэй ажилгүй 93 иргэн байна. Нийт ажилгүй иргэдийн 51 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийг боловсролын түвшингээр нь авч үзвэл 9,6 хувийг дээд, 31,3 хувийг тусгай дунд, 36,6 хувийг бүрэн дунд, 17,2 хувийг бүрэн бус дунд, 5,3 хувийг бага буюу боловсролгүй хүмүүс тус тус эзэлж байна.

Засаг даргын тамгын газар

ЗДТГ-ын барилгаБаян-Ухаа багийн нутагт байршилтай27 ажилчинтай1976 онд ашиглалтанд орсон чулуун бетон хийцтэй, зориулалтын бус барилга. Инженерийн төвлөрсөн хангамжгүй. Цаашид ашиглах боломжгүй, Шинээр ЗДТГ-ын барилга барих шаардлагатай.

Суманд хэрэгжиж буй төслүүд

Малын индексжүүлсэн даатгал төсөлЖижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих төсөлТогтвортой амьжиргаа-II төсөлХөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн төслүүдНогоон алт хөтөлбөрДэлхийн зөн ОУБ-ын хөтөлбөр

Сумын сор бүтээгдэхүүн

Бүтээгдэхүүний нэр: Мод модон эдлэл Хар модоор хийсэн бат бөх чанар сайтай  

Сумын хөгжлийн зорилт

Тус сум нь “Дэд бүтэц хөгжсөн байгаль байгалийн зохистой удирдлагатай, өндөр ашиг шим бүхий мал аж ахуйтай, бизнесийн орчин иргэдийн амьжиргаа жигд дээшилсэн сум” болох зорилго тавьж дараах гол зорилтуудыг дэвшүүлэн ажиллаж байна. Үүнд:Авто зам дагасан бизнесийн орчин бүрдүүлэх, нутгийн брэнд бүтээгдэхүүн бий болгохАжлын байрыг нэмэгдүүлж, ажиллах хүчний байршлыг хүн амын суурьшил, газар нутгийн зохион байгуулалт, эдийн засгийн бүтэцтэй уялдуулан зөв байршуулах